#RejestrujemyKamienice: Sienkiewicza 96
We Wrocławiu jest ponad 10 tys. obiektów zabytkowych (w ewidencji lub rejestrze), a tylko 978 z nich wpisanych jest do rejestru. Mniej niż 300 z nich to kamienice lub budynki podobne (np. oficyny). To niedoceniony zabytkowy zasób naszego miasta. Dlatego w ramach akcji #RejestrujemyKamienice zgłosiliśmy do konserwatora wojewódzkiego pięć budynków, które w głosowaniu internetowym wybrali wrocławianie. Obecnie kamienice poddawane są oględzinom i ocenie przez służby konserwatorskie, dlatego przypominamy je na łamach Hipermiasta.
Kamienica przy ul. Henryka Sienkiewicza 96
W marcu 1901 r. architekt Karl Menzel i mistrz murarski Paul Jäckel złożyli w urzędzie projekt domu czynszowego dla parceli przy ul. Sienkiewicza (ówczesnej Sternstrasse) na Przedmieściu Piaskowym.
Kamienica pod numerem 96 stanęła w pierzei wśród podobnych domów z tego samego okresu. Z racji korzystnego skierowania pierzei w stronę południową, wykorzystano zwiększoną ekspozycję słoneczną zaopatrując wszystkie budynki w balkony. 4-piętrowy dom miał we wnętrzu niewielki prostokątny dziedziniec (Lichthof), na który wychodziły okna pomieszczeń w głębi mieszkań. Dziedziniec rozpoczynał swój bieg od pierwszego piętra, w poziomie dachu nakrywał go świetlik. Dzięki temu rozwiązaniu na pierwszym i drugim piętrze doświetlone zostały gabinety i łazienki (wyposażone w wanny i umywalki), a na 3. i 4. – łazienki i kuchnie. Tego typu funkcjonalne rozwiązania pojawiły się w zabudowie czynszowej właśnie w owym czasie. Pierwotnie dom miał po dwa mieszkania na każdej kondygnacji, obecnie dwa ostatnie piętra mieszczą po 4 mieszkania, a w całym budynku jest ich 14.
5-kondygnacyjny budynek z podpiwniczeniem i poddaszem użytkowym wykonany został w technologii tradycyjnej, z murowanymi z cegły ścianami i drewnianymi stropami między piętrami (strop nad piwnicą ognioodporny). Klatka schodowa umieszczona symetrycznie, od strony podwórza. Dach mansardowy, od strony fasady dwie lukarny z daszkami pulpitowymi. Szeroka na 16 m elewacja frontowa zakomponowana jest symetrycznie, z 6 osiami okiennymi. Okna w skrajnych osiach są szerokie, dzielone na 6 kwater (dwa słupki i poziome ślemię), pozostałe okna wąskie, z krzyżem okiennym. Okna na dolnej kondygnacji są najwyższe, okna na ostatniej – najniższe; okna drugiego i 3. piętra mają tę samą wysokość. Parapety wykonano w formie gzymsów z górnymi powierzchniami osłoniętymi blachą. Okna pierwszej kondygnacji mają parapety ujęte we wspólny gzyms. Opaski okienne profilowane, z uszami, u góry wychodzą poza obrys wnęki okiennej, zmieniając się w naczółki (na pierwszym piętrze segmentowe, na drugim trójkątne, na 3. dwuramienne, na 4. faliste).
W płycinach pod naczółkami reliefowe przedstawienia roślin. Płyciny podokienne wypełniają motywy roślinne (kwiaty i liście kasztanowca) oraz kartusze herbowe (na drugim piętrze). Dekoracje sztukatorskie kontrastują z gładkimi płaszczyznami ścian w sposób typowy dla sztuki secesyjnej. Kondygnacja parteru z delikatnym rysunkiem boniowania na gładkim tynku, oddzielona od pięter gzymsem, poniżej strefa cokołu z okienkami piwnic. Po środku elewacji wnęka zamknięta pełnym łukiem (udekorowanym wstęgą na elewacji), w której umieszczono dwuskrzydłowe, drewniane drzwi z naświetlem i przeszkleniami w skrzydłach.
Pomiędzy pierwszym a 4. piętrem ciąg prostokątnych, wspornikowych balkonów o konstrukcji stalowej wypełnionej cegłą (wspólne dla obu mieszkań na każdym piętrze balkony są obecnie w złym stanie technicznym, u dołu podstemplowane). W osi symetrii fasady oraz w narożnikach balkonów dwuczęściowe kolumny na postumentach, z głowicami liściastymi. 3 kolumny na pierwszym piętrze są najwyższe, pozostałe 6 nieco niższych, dostosowanych do zmniejszonej wysokości kondygnacji; środkowa kolumna na 3. piętrze ma inny kształt głowicy. Postumenty na balkonie ostatniego piętra wieńczą sztukatorskie kule. Pomiędzy postumentami znajdują się balustrady z ażurowymi arkadkami dźwigającymi szeroką profilowaną po bokach poręcz.
Koronę murów wieńczy gzyms z biegnącym pod nim fryzem z ornamentem w formie liści kasztanowca. W środkowej strefie gzyms przerywa swój bieg, ustępując pola najefektowniejszemu akcentowi kompozycji architektonicznej – dużemu szczytowi zamkniętemu esowatymi liniami. Szczyt ma wyraźnie historyzujący charakter – oprócz dekoracji secesyjnej zdobią go detale o formach typowych dla antyku, średniowiecza i ery nowożytnej. W środku szczytu nieduże prostokątne okno z gzymsem okapnikowym w stylu perpendykularnym (gotyk angielski), flankowane przez trójkątne w rzucie pilastry ze wspornikami w strefie gzymsu, zwieńczone kwiatonami wystającymi poza obrys szczytu. W narożnikach szczytu antyczne akroteriony – rzeźbione kule, na których przysiadła para orłów naturalnej wielkości. Pełnoplastyczne figury ptaków mają rozłożone skrzydła i czujnie spoglądają na boki. W górnej strefie szczytu wykonany ze stiuku kartusz (zwieńczony koroną ukształtowaną z kwiatów, po bokach wstęgi), a tuż pod zwieńczeniem personifikacja uśmiechającego się słońca. Przez całą płaszczyznę ściany szczytu wiją się ledwo dostrzegalne gałęzie z liśćmi, kwiatami i owocami (jabłkami?), być może przedstawiającymi biblijne Drzewo Życia. Pierwotnie ten finezyjny, secesyjny detal mógł być wyróżniony innymi kolorami – kartusz herbowy w dekoracji szczytu zachował barwę żółtą. Krawędzie szczytu dekorują woluty w formie zwiniętych rolek, a na czubku ustawiono wazę.
Za ścianą szczytu znajduje się stromy dach dwuspadowy z 3. połacią ustawioną poprzecznie. Elewacja tylna 5-osiowa, z nieznacznie wysuniętym ryzalitem klatki schodowej. Ściany boczne ryzalitu są ukośne, u jego podstawy prostokątna wnęka mieszcząca jednoskrzydłowe, stalowe drzwi (oryginalne, przeciwpożarowe). Pod prostym gzymsem wieńczącym tylną elewację znajdują się niewielkie okna poddasza. Pomiędzy drzwiami frontowymi a klatką schodową długi korytarz z biegiem schodowym i dodatkowymi, dwuskrzydłowymi drzwiami. Kamienne posadzki dekorują pasy w kolorach czarnym i brązowym. Schody dwubiegowe, o konstrukcji stalowej, spoczniki na rzucie trapezu. W całości zachowana drewniana balustrada tralkowa, rozpoczynająca swój bieg kandelabrowym słupkiem. Oryginalne są także drewniane drzwi do mieszkań – jednoskrzydłowe (kuchenne) i dwuskrzydłowe (z przeszkleniami, dekorowane płycinami). Komplet dopełniają 3 jednoskrzydłowe drzwi do pomieszczeń poddasza.
Eklektyczna kamienica mieszczańska z przewagą dekoracji secesyjnych współtworzy pierzeję zabudowy z podobnymi budynkami z tego samego okresu. Dom pod numerem 96 wyróżnia się imponującym szczytem wieńczącym fasadę oraz kompletnie zachowanym wnętrzem w częściach wspólnych.
Obecnie kamienica przechodzi remont elewacji. Orły ze szczytu zostały uszkodzone i zostaną zrekonstruowane.
Więcej o akcji #RejestrujemyKamienice:
W ostatnich kilku latach zostało do rejestru wpisanych zaledwie sześć kamienic. Wiele reprezentacyjnych budynków mieszkalnych z XIX i przełomu XIX i XX w. nie znajduje się w rejestrze. Nie są więc dostatecznie chronione przed niekorzystnymi zmianami, łącznie z rozbiórką. Co więcej, ich właściciele nie mają możliwości ubiegać się o dotację na remont, która może wynieść nawet do 70% kosztów. Tymczasem to właśnie zachowane kwartały XIX-wiecznych przedmieść stanowią w dużej mierze o charakterze Wrocławia. Ochrona kamienic w ich oryginalnym kształcie jest więc zachowaniem genius loci naszego miasta. Co więcej, mieszkańcom zależy na tym dziedzictwie, jego odnowieniu i zachowaniu w dobrym stanie. Świadczy o tym zainteresowanie, z jakim spotkała się akcja #RejestrujemyKamienice, uruchomiona przez Towarzystwo Upiększania Miasta Wrocławia i Towarzystwo Benderowskie w mediach społecznościowych, by wspólnie z wrocławianami wybrać budynki mieszkalne warte wpisania do rejestru zabytków.
Przeprowadziliśmy ją na kanale TUMW i poświęconym jej wydarzeniu na Facebooku w styczniu i lutym 2016 r. Internauci zostali najpierw poproszeni o wskazanie kamienic we Wrocławiu, które ich zdaniem pretendują do objęcia najwyższą ochroną, czyli wpisem do rejestru zabytków (dostaliśmy ponad 70 zgłoszeń), a następnie o oddanie swoich głosów poprzez polubienie zdjęć najbardziej cenionych przez nich kamienic. Album ze zdjęciami budynków został obejrzany przez ponad 110 tys. osób. Dla pięciu kamienic z najwyższym wynikiem zostały opracowane wnioski do tut. Biura Ochrony Zabytków. Zanim zostały złożone, poinformowaliśmy pisemnie mieszkańców wszystkich kamienic o wynikach akcji, a także jej celu oraz zachęciliśmy do podzielenia się swoimi przemyśleniami poprzez wysłanie do nas e-maila. Jedną ze zwycięskich kamienic okazała się ta przy Sienkiewicza 96.
Wnioski o wpis do rejestru pięciu kamienic zostały sporządzone w ramach projektu „Przestrzeń Wrocławia” i programu „Obywatele dla Demokracji”, finansowanego z funduszy państw EOG. Ich operatorem w Polsce była Fundacja Batorego i Polska Fundacja Dzieci i Młodzieży.
Autorem opisów i historii kamienic jest Jan Jerzmański, architekt IARP.
Za udostępnienie zdjęć dziękujemy Pani Beacie Lis, konserwatorce z Wojewódzkiego Biura Ochrony Zabytków.
Zdjęcie wyróżniające: szczyt kamienicy przy Sienkiewicza 96. Fot. Aleksandra Zienkiewicz
