Stowarzyszenie Nowoczesnej Edukacji Prawnej dla cyfryzacji działań NGO

Fot. Stowarzyszenie Nowoczesnej Edukacji Prawnej / Hipermiasto / CC-BY-NC-SA 4.0.

W ramach działu prawnego czasopisma Hipermiasto, prowadzonego przez Stowarzyszenie Nowoczesnej Edukacji Prawnej w ramach Mikrograntu (Projekt finansowany przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię z Funduszy Norweskich i Funduszy EOG w ramach Programu Aktywni Obywatele – Fundusz Regionalny) opisujemy działania, które podjęło  Stowarzyszenie Nowoczesnej Edukacji Prawnej na rzecz szerszego stosowania podpisu zaufanego.

Działania zostały podjęte wskutek badania barier prawnych dla NGO w ramach Mikrograntu. Niestety, jak zwracano uwagę podczas badania, podpis zaufany nadal nie jest równoważny formie pisemnej. Przez to organizacje pozarządowe nie są w stanie korzystać w pełni z jego możliwości i czasem są zmuszone do używania papierowych dokumentów.

Czytaj też: Badanie barier prawnych dla organizacji pozarządowych

Podpis zaufany jako forma pisemna

Stowarzyszenie Nowoczesnej Edukacji Prawnej 8 lutego 2024 r. zwróciło się z wnioskiem o podjęcie prac legislacyjnych na rzecz poszerzenia zastosowania podpisu zaufanego jako formie równoważnej formie pisemnej dla wszystkich podmiotów, nie tylko publicznych.

Zgodnie z art. 20ae ust. 2 ustawy o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne “Dane w postaci elektronicznej opatrzone podpisem zaufanym są równoważne pod względem skutków prawnych dokumentowi opatrzonemu podpisem własnoręcznym, chyba że przepisy odrębne stanowią inaczej.”

Niestety, aktualne brzmienie przepisów ogranicza zastosowanie podpisu zaufanego jako równoważnego formie pisemnej. Art. 2 ustawy bowiem zawęża jej zakres zastosowania do podmiotów publicznych i to nie wszystkich (np. nie dotyczy to Kancelarii Sejmu, Kancelarii Prezydenta czy Narodowego Banku Polskiego).

Wskutek tego, nie jest możliwe stosowanie podpisu zaufanego np. do podpisywania wymagających formy pisemnej umów z zakresu prawa cywilnego czy dokumentów z zakresu prawa pracy. Nie jest również możliwe przesyłanie pism np. spółkom Skarbu Państwa czy spółkom z udziałem jednostek samorządu terytorialnego. Wyłączenie Kancelarii Sejmu, Kancelarii Prezydenta i Narodowego Banku Polskiego również nie ma żadnego uzasadnienia.

Podpis zaufany, który posiadają miliony Polaków, nie może być zatem szeroko stosowany w ważnych sprawach. Tymczasem jest on przecież bardziej wiarygodny niż zwyczajna forma pisemna, która narażona jest na fałszerstwa.

Niezbędna byłaby zmiana ustawowa, która zrównywałaby z formą pisemną także dane składane podmiotom publicznym niepublicznym, które znajdują się poza zakresem zastosowania art. 2 ustawy. Dla przykładu mogłoby dotyczyć to dodania w art. 20ae ust. 2 zdania. “Dotyczy to danych składanych wobec wszystkich podmiotów, nie tylko określonych w art. 2 ustawy”.

Warto dodać, że w przypadku podpisu osobistego możliwe jest jego stosowanie w szerszym zakresie, zatem również wobec podmiotów niepublicznych (art. 12d ust. 2 ustawy o dowodach osobistych) oraz wobec wszystkich podmiotów publicznych (art. 2 ust. 1 pkt 8 ustawy o dowodach osobistych). Tym sposobem podpis zaufany znajduje się w gorszej sytuacji prawnej, mimo że jest bardziej popularnym rozwiązaniem.

Czytaj też: Partycypacja społeczna w planowaniu przestrzennym po nowemu. Kiedy wnioski, kiedy uwagi?

 

Ministerstwo Cyfryzacji: nie będzie szerszego wykorzystania podpisu zaufanego

Ministerstwo Cyfryzacji poinformowało, że obecnie nie ma planów, aby rozszerzyć zakres zastosowania profilu zaufanego.

– Obecnie trwają prace nad przebudową funkcjonalności profilu zaufanego. Nie obejmują one jednak rozszerzenia jego zastosowania, w tym zrównania skutków prawnych podpisu zaufanego z podpisem kwalifikowanym. Powyższe wynika zarówno z powodów prawnych, jak też organizacyjno- technicznych. Profil zaufany pozwalający złożyć podpis zaufany to środek identyfikacji na średnim poziomie bezpieczeństwa w rozumieniu eIDAS.3 Użycie środka identyfikacji na poziomie bezpieczeństwa takim jak w przypadku złożenia podpisu kwalifikowanego wymagałoby dodatkowych zabezpieczeń. Te dodatkowe zabezpieczenia spowodowałyby konieczność zmiany jego konstrukcji technicznej i w efekcie zmniejszyłyby wygodę jego użycia. Wygoda użycia podpisu zaufanego, w szczególności łatwość użycia w usługach publicznych, była jednym z ważnych elementów jego konstrukcji używania. Dlatego obecnie konstrukcja ta jest niezgodna z wymaganiami norm technicznych ustanowionych przez ETSI4 dla podpisów zawansowanych. Warto nadmienić w tym miejscu, że podpis osobisty, który ma taką samą konstrukcję jak kwalifikowane podpisy elektroniczne jest mało używany – właśnie ze względu na jego mniejszą użyteczność (aby go użyć niezbędne jest użycie specjalnego czytnika do dowodu osobistego lub skorzystanie w tym celu ze smartfonu, co okazuje się w praktyce na tyle mało użyteczne dla użytkowników, że często nawet nie wiedzą, że istnieje taka możliwość). Ponadto, podpis kwalifikowany ma taką konstrukcję techniczną, że dla każdego podpisu wydawany jest odrębny certyfikat i klucze kryptograficzne do jego użycia w celu złożenia takiego podpisu. Klucze kryptograficzne pozostają pod wyłączną kontrolą osób składających podpis. Konstrukcja PZ 5 jest inna – integralność podpisu zaufanego jest zapewniana za pomocą zaawansowanej pieczęci elektronicznej Ministra Cyfryzacji weryfikowanej kwalifikowanym certyfikatem – takiej samej dla każdego podpisu zaufanego. Przy takiej konstrukcji zrównanie skutków prawnych z podpisem kwalifikowanym byłoby niewłaściwe – odpisał Sebastian Strawa, Zastępca Dyrektora Biura Ministra w Ministerstwie Cyfryzacji.

– Zmiana konstrukcji podpisu zaufanego tak, aby był technicznie zgodny z normami ETSI to nie jedyna zmiana jaka byłaby potrzebna, aby zrównać go we wszelkich skutkach z podpisem kwalifikowanym. Niezbędne byłoby również spełnienie przez podmiot wydający ten podpis6 wymagań takich jak dla kwalifikowanych dostawców usług zaufania określonych w art. 24 eIDAS. Zatem zrównanie skutków prawnych to nie tylko prosty zabieg zmiany w przepisach. Zmiany eIDAS, jakie niebawem zostaną wprowadzone spowodują konieczność wydania europejskiego portfela tożsamości cyfrowej, który z założenia będzie miał zapewniać osobom fizycznym możliwość darmowego składania podpisu kwalifikowanego w celach prywatnych. Zatem taki kierunek zmian będzie priorytetowy. W związku z tymi wymaganiami rozważane będą z pewnością różne sposoby ich spełnienia – dodał Strawa.

Zdecydowanie nie zgadzamy sie z tym podejściem. Skoro podpis zaufany może być wykorzystywany do składania deklaracji, sprawozdań finansowych, itd., to tym bardziej należy go dopuścić w dziedzinie prawa cywilnego (w tym autorskiego) czy prawa pracy.

Uwaga do ustawy – Przepisy wprowadzające ustawę Prawo komunikacji elektronicznej

Podobną uwagę Stowarzyszenie Nowoczesnej Edukacji Prawnej złożyło do projektu art. 29 ustawy – Przepisy wprowadzające ustawę Prawo komunikacji elektronicznej. Projekt bowiem zmienia wspomniany art. 20ae ustawy o informatyzacji.

Wnosimy o zmianę w w pkt 1 i pkt 3 oraz poszerzenie możliwości korzystania z podpisu zaufanego jako równoważnego formie pisemnej nie tylko do podmiotów określonych w ustawie Prawo komunikacji elektronicznej, ale do wszystkich “innych podmiotów”.

Czytaj też: Informacja publiczna. Co zrobić, gdy nie otrzymujemy odpowiedzi na wniosek?

Podpis zaufany w prawie autorskim

Analogiczny wniosek został złożony przez SNEP do Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego ws. umożliwienia podpisywania. Wymagałoby to zmiany w ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Uwaga taka została zgłoszona również do projektu ustawy o zmianie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz
niektórych innych ustaw (UC6) .

Umowy o dzieło z przeniesieniem autorskich praw majątkowych są zawierane bardzo powszechnie w aktualnej praktyce gospodarczej, w tym przez organizacje pozarządowe. Dotyczy to przecież np. tekstów dziennikarskich i literackich, grafik, fotografii, programów komputerowych i wielu innych typów utworów.

Brak możliwości podpisywania umów z przeniesieniem praw autorskich lub licencji wyłącznych podpisem zaufanym utrudnia cyfryzację działalności organizacji pozarządowych czy przedsiębiorców. SNEP nie negował, że przeniesienie praw autorskich lub udzielenie licencji wyłącznej powinno mieć formę szczególną. Wniósł tylko o dopisanie podpisu zaufanego do treści art. 53 i art. 67 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych.

Ministerstwo jednak nie zgodziło się i odesłało do Ministerstwa Cyfryzacji.

– W świetle powyższego wskazać należy, że z uwagi na to, iż podpis zaufany nie stanowi kwalifikowanego podpisu elektronicznego, jest narzędziem do uwierzytelniania osoby fizycznej wobec podmiotu publicznego i w kontaktach z nim. Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego nie może zatem zrealizować Państwa postulatu poprzez dodanie do projektu ustawy o zmianie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz niektórych innych ustaw (UC6) zmiany dotyczącej formy zawierania umów o przeniesienie praw autorskich lub licencji wyłącznych poprzez dopuszczenie zawierania ich w formie dokumentowej z podpisem zaufanym (zmiana art. 53 i art. 67 ust. 5 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych), ponieważ zmiana ta nie leży w kompetencji MKiDN i wymaga dokonania zmiany systemowej w obszarze, za który odpowiedzialny jest Minister właściwy do spraw informatyzacji – odpisał Maciej Dydo, dyrektor Departamentu Prawa Autorskiego i Filmu w MKiDN.

Czytaj też: Kiedy trzeba przeprowadzać konsultacje społeczne i jak powinny wyglądać?

Podpis zaufany w prawie pracy

Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej dnia 8 lutego 2024 r. otrzymało wniosek ws. poszerzenia zastosowania podpisu zaufanego jako formie równoważnej formie pisemnej w zakresie prawa pracy. Proponowany przepis mógłby brzmieć: “Oświadczenie podpisane podpisem zaufanym jest w zakresie prawa pracy równoważne formie pisemnej”.

Aktualnie jedynie w przypadku wykonywania pracy zdalnej wnioski pracownika mogą być przesyłane w postaci elektronicznej, co dopuszcza nie tylko podpis zaufany, ale i zwykły e-mail, co stanowi pozytywne rozwiązanie (Art. 67(32) k.p.). Jednakże zakres zastosowania tego przepisu jest ograniczony.

Dopuszczenie podpisu zaufanego umożliwi np. elektroniczne wystawianie takich dokumentów jak:

• upoważnienie do przetwarzania danych osobowych (art. 22(1b) k.p.)
• przekazywanie informacji inspekcji pracy (art. 25(1) par. 5 k.p.)
• umowa o pracę lub potwierdzenie warunków umowy oraz zmiana umowy (art. 29 par. 2 i 4 k.p.)
• dokumentacja pracownicza (art. 94(8) k.p.)
• umowa o zakazie konkurencji (art. 101(3) k.p.)
• wniosek o indywidualny rozkład czasu pracy (art. 142 k.p.)
• wniosek ws. skróconego tygodnia pracy (art. 143 k.p.)
• wniosek ws. pracy weekendowej (art. 144 k.p.)
• wniosek o załatwienie spraw osobistych (art. 151(1) par. 2(1) k.p.
• wniosek o czas wolny w zamian za godziny nadliczbowe (art. 151(2) par. 1 k.p.)
• wniosek o urlop bezpłatny (art. 174 par. 1 k.p.)

– Szersza elektronizacja oszczędzi czas pracowników i pracodawców, zmniejszy też koszty wydruku oraz opłat pocztowych. Zmiana byłaby sporym ułatwieniem zwłaszcza dla małych przedsiębiorców i organizacji pozarządowych, których nie stać na podpis kwalifikowany – przekonywało SNEP.

Dnia 15 lutego 2024 r. zostało jednak przesłane do Ministerstwa Cyfryzacji.

Czytaj też: Organy w fundacji. Jak poradzić sobie z prawnymi zawiłościami?

Uwagi do implementacji DSA

Ministerstwo Cyfryzacji konsultuje założenia projektu ustawy o zmianie ustawy o świadczeniu usług drogą elektroniczną oraz niektórych innych ustaw wdrażającej Akt o usługach cyfrowych, znany pod angielskim skrótem DSA. Ministerstwo zaprosiło do wspierania w dalszych pracach, stąd Stowarzyszenie Nowoczesnej Edukacji Prawnej wystąpiło z wnioskiem w tej sprawie.

Stowarzyszenie postulowało publikację wszystkich decyzji podjętych przez właściwe organy. – Zgodnie z ogólną zasadą transparentności, wszelkie decyzje powinny (po odpowiedniej anonimizacji) być obowiązkowo publikowane na stronie Biuletynu Informacji Publicznej odpowiednich organów. Tym sposobem zapewnia się pełną jawność, bez konieczności wnioskowania o te decyzje. Będzie to zgodne z aktualną praktyką UOKiK. T ym sposobem zapewnimy większą zgodność z przepisami, gdyż podmioty stosujące rozporządzenie i ustawę będą mogły zapoznać się z wykładnią prezentowaną przez organ – twierdzili działacze.

SNEP postulował również umożliwienie zaskarżenia decyzji o nałożonych ograniczeniach przez dostawców usług hostingu. Nie miał tu na myśli spraw o odszkodowanie ani skarg, ale bezpośredniego zaskarżenia decyzji w sprawie ograniczeń, o których mowa w:

Art. 17 DSA: “a) ograniczenia w zakresie widoczności określonych informacji przekazywanych przez dostawcę usługi, w tym usuwanie treści, uniemożliwianie dostępu do treści lub depozycjonowanie treści;

b) zawieszenie, zakończenie lub inne ograniczenie płatności pieniężnych;

c) zawieszenie lub zakończenie świadczenia usługi w całości lub w części;

d) zawieszenie lub zamknięcie konta odbiorcy usługi.”

SNEP przekonywał, że w samym DSA nie ma regulacji proceduralnej to polska ustawa musi, zgodnie z wynikającą z prawa Unii Europejskiej zasadą równoważności i skuteczności, przewidzieć odpowiednią procedurę. DSA wyraźnie dotyczy jedynie pozasądowych metod rozstrzygania sporów. Zgodnie z art. 45 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz art. 47 Karty Praw Podstawowych także w powyższych sprawach, które stanowią bez wątpienia spór prawny, musi przysługiwać prawo do sądu.

Takie sprawy powinny być rozpoznawane szybko i wyłącznie w formie cyfrowej.W tym celu należałoby wprowadzić przepisy proceduralne, umożliwiające zaskarżenie takich decyzji w trybie uproszczonym. Można by pilotażowo wprowadzić rozwiązanie polegające na rozpoznawaniu sprawy wyłącznie zdalnie, a pisma wyłącznie w formie cyfrowej. Jawność rozprawy (gwarantowana przez art. 45 Konstytucji) mogłaby być zapewniana przez transmisję.

W postulatach znalazło się również stworzenie ośrodków nadzoru w ramach UKE w innym mieście niż Warszawa. Byłoby to zgodne z postulatem dekoncentracji, obecnej w programie partii koalicji rządzącej. Sprawy mogłyby być rozpatrywane również np. w delegaturach w Krakowie czy we Wrocławiu, które posiadają silne zaplecze zarówno prawnicze, jak i cyfrowe.

Określenie, że a.) podmiotami do spraw pozasądowego rozstrzygania sporów b.) zaufanymi podmiotami sygnalizującymi c.) zweyfikowanymi badaczami mogą być organizacje pozarządowe – spełniające określone kryteria, które mogą być spełnione przez organizacje pozarządowe. SNEP podkreślał, że warto wykorzystać potencjał organizacji pozarządowych w tej dziedzinie.

Postulowano również jasne określenie, że skarga jest środkiem prawnym. Skarga na dostawców usług pośrednich nie jest skargą w rozumieniu art. 227 kodeksu postępowania administracyjnego, ale środkiem prawnym. W tym zakresie służy oczywiście skarga do sądu administracyjnego. Analogicznie na gruncie RODO Trybunał Sprawiedliwości orzekł, że ”wydana przez organ nadzorczy decyzja w sprawie skargi podlega pełnej kontroli sądowej” (wyrok w sprawach połączonych C‑26/22 i C‑64/22).

Wniosek został jednak rozpatrzony w sposób ogólny. – Dziękujemy za przekazanie wniosku dotyczącego Aktu o usługach cyfrowych (DSA). Na chwilę obecną opublikowaliśmy wyniki konsultacji założeń do ustawy wdrażającej DSA, z którymi może się Pan zapoznać na stronie Ministerstwa Cyfryzacji. Projekt ustawy wdrażającej DSA wymaga uzyskania wpisu do wykazu prac legislacyjnych i procedowania w ramach krajowego procesu legislacyjnego. Zachęcamy do śledzenia naszych komunikatów na stronie internetowej i zgłoszenie ewentualnych uwag w ramach konsultacji publicznych tego projektu ustawy – stwierdziła Beata Kamińska z Ministerstwa Cyfryzacji.

Wnioski zostaną ponowione w momencie publikacji projektu ustawy.

Czytaj też: Co można w trakcie ciszy wyborczej i ciszy referendalnej? Doradzamy

---

Informacja Stowarzyszenia Nowoczesnej Edukacji Prawnej. Treść dostępna na licencji CC-BY-NC-SA 4.0.

---

Projekt finansowany przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię z Funduszy Norweskich i Funduszy EOG w ramach Programu Aktywni Obywatele – Fundusz Regionalny.