Koła gospodyń wiejskich. Potrzebne organizacje, problematyczna forma prawna
Fot. Koło Gospodyń Wiejskich Przybyszowy / Powiat Konecki
W ramach działu prawnego czasopisma Hipermiasto, prowadzonego przez Stowarzyszenie Nowoczesnej Edukacji Prawnej w ramach Mikrograntu (Projekt finansowany przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię z Funduszy Norweskich i Funduszy EOG w ramach Programu Aktywni Obywatele – Fundusz Regionalny) opisujemy kwestię kół gospodyń wiejskich.
Rozwój kół gospodyń wiejskich jest jak najbardziej pożądanym zjawiskiem, które wspieramy. Stworzenie osobnego typu formy prawnej organizacji pozarządowej jednak było rozwiązaniem mocno niefortunnym. Ustawa bowiem odbiega od standardów przyzwoitej legislacji, a czasem nawet narusza prawa konstytucyjne.
– Osobnym tematem do dyskusji jest to, czy KGW rzeczywiście potrzebują odrębnej regulacji prawnej, która tworzy nową formę prawną w kontekście celów, jakie mają realizować. Moim zdaniem nie ma takiej potrzeby. Uważam, że cała regulacja dotycząca KGW – z drobnymi modyfikacjami – mogła być oparta o przepisy prawa o stowarzyszeniach – zwracał uwagę w 2018 r. Adam Szulczewski.
Stowarzyszenie Nowoczesnej Edukacji Prawnej 8 lipca zaproponowało Ministerstwu Rolnictwa ułatwienie działalności kołom gospody wiejskich oraz usunięcie części wad ustawy.
Zwiększenie kwoty pozwalającej na uproszczoną ewidencję przychodów i kosztów do miliona złotych
To analogiczna zmiana, której Stowarzyszenie Nowoczesnej Edukacji Prawnej domaga się w stosunku do wszystkich NGO. Kwota 100 tys. zł rocznie określona w art. 24 ust. 1 pkt 3 ustawy z uwagi na inflację może być przekraczana przez kolejne koła gospodyń wiejskich.
Pełna rachunkowość jest mocno skomplikowana i kosztowna dla niewielkich kół. Obecnie organizacje mogą jedynie stosować uproszczenie do 100 tys. zł rocznie, który to próg dość łatwo przekroczyć nawet niewielkim organizacjom. Kwota 100 tys. zł została ustalona w 2018 r. i nie jest aktualna. W przypadku przedsiębiorców-osób fizycznych próg stosowania pełnej księgowości wynosi obecnie aż 2 mln euro rocznie czyli ok. 80 razy więcej. Nie ma uzasadnienia dla utrzymywania tak skrajnie różnych granic.
Komisja Petycji Sejmu jednogłośnie na posiedzeniu 12 lipca 2023 r. uchwaliła konieczność zwiększenia analogicznej kwoty z 100 tys. do miliona złotych dla innych organizacji pozarządowych.
Czytaj też: Organy w fundacji. Jak poradzić sobie z prawnymi zawiłościami?
Umożliwienie odpłatnej działalności pożytku publicznego
W aktualnym stanie prawnym koła mogą korzystać ze zwolnień tylko w przypadku “sprzedaży wyrobów sztuki ludowej, w tym rękodzieła i rzemiosła ludowego i artystycznego, żywności regionalnej oraz biletów wstępu na występy artystyczne”. Inne formy działalności odpłatnej (np. kursy szydełkowania, gdzie przychody pokrywają koszty itd.) uniemożliwiają korzystanie.
Warto dodać, że działalność odpłatna nie jest działalnością gospodarczą, gdyż zgodnie z art. 9 ust. 2 pkt 1 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie nie może pojawić się zysk. Wynagrodzenia są zaś ograniczone do trzykrotności średniej krajowej (art. 9 ust. 2 pkt 2 tej ustawy).
Stowarzyszenie Nowoczesnej Edukacji Prawnej zaproponowało wprowadzenie do art. 24 ust. 1 pkt 1 lit b. słów “oraz odpłatnej działalności pożytku publicznego”.
Czytaj też: Kiedy trzeba przeprowadzać konsultacje społeczne i jak powinny wyglądać?
Umożliwienie tworzenia kół w osiedlach peryferyjnych
Stowarzyszenie Nowoczesnej Edukacji Prawnej w piśmie podkreśla, że ruch kół gospodyń wiejskich mógłby poszerzyć się poprzez zmianę w art. 4 ust. 1a ustawy. Można by poszerzyć uprawnienie do tworzenia kół o jednostki pomocnicze miast, sąsiadujące bezpośrednio z gminami wiejskimi i wiejsko-miejskimi
Dzielnice i osiedla peryferyjne w miastach najczęściej nie są sołectwami, więc nie można tam tworzyć kół gospodyń wiejskich, a mimo tego zachowały wiejski lub półwiejski charakter. Tworzenie kół w takich osiedlach byłoby korzyścią dla całego ruchu kół gospodyń wiejskich.
Już w 2019 r. do ustawy wprowadzono także przepis, zgodnie z którym siedzibą i terenem działania kół mogą być miasta do 5000 mieszkańców.
W 2020 r. do Sejmu wpłynął projekt ustawy, na podstawie którego koła mogłyby działać także na terenach sołectw i osiedli w miastach.
– Wyłączenie miast powyżej 5000 mieszkańców z działań ustawy o kołach gospodyń wiejskich stanowi nieuzasadniona dyskryminację osób mieszkających i prowadzących działalność rolniczą na ich terenie, uniemożliwia zrzeszanie się w obronie ich interesów gospodarczych i społecznych oraz istotnie ogranicza możliwość kontynuowania i rozwoju kultury charakterystycznej dla osób związanych z rolnictwem. W naszej ocenie i wg wstępnych szacunków to dyskryminacja około 500 Kół Gospodyń Wiejskich działających na terenie i obrzeżach miast (np. na terenie m. Łodzi działa 16 Kół Gospodyń Wiejskich)” – wskazywali autorzy.
Czytaj też: Mandaty i wykroczenia. Czym są, jak się odwoływać? Poradnik Stowarzyszenia Nowoczesnej Edukacji Prawnej
Umożliwienie członkostwa od 16 roku życia
16-latkowie mogą być członkami stowarzyszeń (art. 3 ust. 2 ustawy Prawo o stowarzyszeniach), nie ma powodu różnicować tych zasad dla kół gospodyń wiejskich. Obecne rozwiązanie nie umożliwia członkostwa w kołach, bo “uczestniczenie w dzialalności” nim nie jest.
Co do zasady Stowarzyszenie Nowoczesnej Edukacji Prawnej uważa, że prawo pełnego członkostwa w stowarzyszeniach powinno być poszerzone do osób w wieku od 13 roku życia, zatem zgodne z wiekiem ograniczonej zdolności do czynności prawnych.
Czytaj też: Informacja publiczna. Co zrobić, gdy nie otrzymujemy odpowiedzi na wniosek?
Przeniesienie do Krajowego Rejestru Sądowego kół gospodyń wiejskich
Stowarzyszenie Nowoczesnej Edukacji Prawnej podkreśla, że stworzenie Krajowego Rejestru Kół Gospodyń Wiejskich było złym rozwiązaniem, gdyż stworzyło osobny, nieznany szerszej publiczności rejestr, do tego prowadzony przez organ niebędący organizacją administracji publicznej. Konstytucja mówi zaś o sądowej rejestracji zrzeszeń (art. 58 ust. 3).
– Doprawdy nie wiem, skąd pomysł, aby to ARiMR pełnił funkcję organu rejestrowego i nadzorczego w przypadku KGW. O ile z prowadzeniem rejestru i pomocą w przygotowaniu wniosków pracownicy ARiMR zapewne sobie poradzą, o tyle przestrzeń związana ze stwierdzeniem tego, czy statut koła jest zgodny z przepisami prawa, wymaga znacznej, jeśli nie dużej znajomości prawa – komentował Adam Szulczewski.
KRS umożliwia łatwą informację w jednym miejscu o wszystkich osobach prawnych, co jest korzystne i dla samych osób prawnych, jak i dla kontrahentów, którzy mają regularnie do czynienia z zaświadczeniami i wpisami w KRS. Do tego tylko KRS jest objęty ustawowymi domniemaniami prawdziwości wpisów. Powinien być rejestrem powszechnym.
Niezbędne byłoby automatyczne przerejestrowanie wszystkich kół. Tak, żeby bez konieczności podejmowania jakichkolwiek działań zostałyby przeniesione do KRS w ramach ułatwienia. Oczywiście wszystkie czynności związane z wpisami do KRS powinny być wolne od opłat, jak w przypadku stowarzyszeń.
Należy dodać, że koła gospodyń wiejskich i tak muszą zarejestrować się w KRS, gdy chcą uzyskać status organizacji pożytku publicznego lub prowadzić działalność gospodarczą. Prowadzi to do podwójnej rejestracji i utrudnienia w działaniu (konieczność posługiwania się dwoma wpisami i dwoma numerami).
Odpowiedź Ministerstwa Rolnictwa
– W odpowiedzi na wniosek o podjęcie inicjatywy legislacyjnej lub uwzględnienie w innych pracach legislacyjnych resortu zmian w ustawie z dnia 9 listopada 2018 r. o kołach gospodyń wiejskich (Dz.U. z 2023 r. poz. 1179) bardzo dziękujemy za przekazane propozycje. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi poddaje wnikliwej analizie wszelkie propozycje zmian przekazane przez organizacje reprezentujące interesy mieszkańców wsi. Państwa propozycje nowelizacji ustawy o kołach gospodyń wiejskich są przedmiotem analizy i Ministerstwo rozważy ich uwzględnienie w przypadku rozpoczęcia prac legislacyjnych nad ustawą z dnia 9 listopada 2018 r. o kołach gospodyń wiejskich – odpisał Michał Chalec z Zespołu Inicjatyw Społecznych Departamentu Oświaty i Polityki Społecznej Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi.
Czytaj też: Badanie barier prawnych dla organizacji pozarządowych
Inne problemy z ustawą o KGW
Można zidentyfikować kolejne. Adam Szulczewski zwracał uwagę na fakt, że sprzeczny z konstytucją jest wymóg istnienia tylko jednego koła w jednej wsi. – Proponowane zapisy są nie tylko niezgodne Konstytucją RP, ale również z Kartą Praw Podstawowych UE (art. 12 i 52) i Międzynarodowym Paktem Praw Obywatelskich i Politycznych (art. 22). Ograniczenia praw i wolności muszą być proporcjonalne do celu, jaki chce realizować ustawodawca – podkreślał.
Nie jest również zrozumiałe, dlaczego KGW muszą mieć 10 członków, w sytuacji gdy stowarzyszenia tylko 7. Stawia to KGW w tym przypadku w trudniejszej roli. Zmniejszenie liczby członków stowarzyszeń z 15 do 7 w 2015 r. miało za zadanie m.in. eliminację tzw. martwych dusz.
Niezgodny z konstytucją jest również przepis, który ogranicza on możliwość bycia członkiem tylko do jednego koła. – Ustawodawca nie przewiduje takiego ograniczenia np. w przypadku stowarzyszeń czy związków zawodowych. Przepis ten budzi wątpliwości z punktu widzenia konstytucyjnie chronionej wolności zrzeszania się – podkreśla dr hab. Grzegorz Krawiec (Ustawa o kołach gospodyń wiejskich. Komentarz,
Wzorcowy statut przewiduje, że „majątek pozostały po likwidacji koła staje się własnością członków koła w dniu likwidacji”, co jest sprzeczne z ogólnymi zasadami Prawa o stowarzyszeniach i wszystkich innych organizacji pozarządowych.
Nie jest również jasne, na czym polega „kontrola” działalności koła w ramach nadzoru Prezesa Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. Nie są określone żadne środki kontroli, zaś kompetencji organów administracji wobec organizacji pozarządowych nie można domniemywać zatem należałoby uznać, że nie ma w istocie możliwości narzucenia form kontroli. Sporządzenie protokołu nie zmienia tutaj niczego. Wyraźnie stwierdzono jednak „badanie sprawozdania koła pod kątem ich rzetelności”, co oznacza w istocie prawo dostępu do treści sprawozdań.
Budzi spore wątpliwości przepis art. 18 ust. 2, który mówi, że „uchwała sprzeczna z ustawą jest nieważna.”
– Nie ma zatem w [ustawie o kołach gospodyń wiejskich] przepisów o stwierdzaniu przez podmiot zewnętrzny nieważności uchwały. Brak tu też przepisów o możliwości wniesienia do sądu powództwa o uchylenie uchwały zebrania przez członka KGW. Stan taki ocenić należy krytycznie. Koło często, podejmując uchwałę, nie ma świadomości, że jest ona nieważna. Dopiero potem, w trybie kontroli/nadzoru może się okazać (ale wcale nie musi), że dana uchwała jest sprzeczna z prawem. Uchwała KGW sprzeczna z ustawą powinna być unieważniana, a nie nieważna z mocy prawa. W [ustawie o kołach gospodyń wiejskich] powinno się wprowadzić przepisy o możliwości stwierdzania nieważności uchwał KGW przez podmiot zewnętrzny (np. organ gminy lub Prezesa Agencji – ze względu na samodzielność KGW lepszy byłby tutaj organ gminy, a nie Prezes Agencji jako organ rządowy). Mogłoby to się łączyć z koniecznością przekazywania uchwał do takiego organu – wskazuje dr hab. Grzegorz Krawiec.
Co do zasady warto powrócić do postulatu, by to Prawo o stowarzyszeniach było ogólną ustawa dla zrzeszeń, w tym kół gospodyń wiejskich. Podobne rozwiązanie zastosowano w przypadku ochotniczych straży pożarnych.
Czytaj też: Umowy o dzieło. Czym się różnią od umów zlecenia?
Informacja Stowarzyszenia Nowoczesnej Edukacji Prawnej. Treść dostępna na licencji CC-BY-NC-SA 4.0.
Zastrzeżenie: Stan prawny na dzień 19 marca 2024 r. Artykuł przedstawia stan prawny według najlepszej dostępnej wiedzy, jednakże nie zastąpi porady prawnej, dopasowanej do konkretnych rozwiązań.
Projekt finansowany przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię z Funduszy Norweskich i Funduszy EOG w ramach Programu Aktywni Obywatele – Fundusz Regionalny.
