Czym są zgromadzenia i jak je zgłosić? Organizacja demonstracji, manifestacji, pikiet
Artykuł Stowarzyszenia Nowoczesnej Edukacji Prawnej.
Zgromadzeniem jest zgodnie z ustawa zgrupowanie osób na otwartej przestrzeni dostępnej dla nieokreślonych imiennie osób w określonym miejscu w celu odbycia wspólnych obrad lub w celu wspólnego wyrażenia stanowiska w sprawach publicznych.
Dotyczy to różnego rodzaju demonstracji, manifestacji, pikiet, protestów, przemarszy i innych spotkań w miejscach publicznych.
Jak wskazują w komentarzu do ustawy Prawo o zgromadzeniach Sebastian Gajewski i Aleksander Jakubowski (Legalis, 2017), Na pojęcie zgromadzenia składa się obecnie kryterium formy (zgrupowanie), miejsca (określoność miejsca), dostępności („otwartość”, nieograniczona indywidualnie) oraz celu (odbycie wspólnych obrad lub wspólne wyrażenie stanowiska w sprawach publicznych).
Definicja „sprawy publicznej” nie może jednak być traktowana w sposób restrykcyjny i ograniczający prawa i wolności obywatelskie, nie może być także oceniana przez organy państwa. Jak wskazują wspomniani autorzy, wystarczy, że same osoby tworzące zgrupowanie wyrażają – choćby w sposób dorozumiany (np. zachowaniem) – że dana sprawa ma dla nich charakter publiczny.
Mogą to być zatem również sprawy indywidualne (np. zwolnienie z pracy określonej osoby czy wydanie wobec niej decyzji), o ile uczestnicy chcą tę sprawę zakomunikować publicznie, w tym władzom, ale i pracodawcom lub współobywatelom.
Warto podkreślić, że prawo do zgromadzeń gwarantuje zarówno Konstytucja, jak i Karta Praw Podstawowych UE oraz Europejska Konwencja Praw Człowieka.
Jak organizować zgromadzenia?
Organizatorem zgromadzenia może być osoba pełnoletnia, nie ubezwłasnowolniona.
Organizator zgromadzenia zawiadamia wójta (burmistrza, prezydenta) o zamiarze zorganizowania zgromadzenia. Wiadomość musi dotrzeć do urzędu nie wcześniej niż na 30 dni i nie później niż na 6 dni przed planowaną datą zgromadzenia. W trybie uproszczonym (gdy organizator uzna, że planowane zgromadzenie nie będzie powodować utrudnień w ruchu drogowym) okres ten skraca się do dwóch dni.
Można zgłosić pisemnie, za pomocą faksu, ustnie do protokołu lub za pomocą środków komunikacji elektronicznej (zatem mailem lub np. e-PUAP-em).
Do zawiadomienia dołącza się pisemną zgodę na przyjęcie obowiązków przewodniczącego zgromadzenia (jeśli został wyznaczony) oraz zdjęcie organizatora zgromadzenia albo przewodniczącego zgromadzenia.
Urząd publikuje w Biuletynie Informacji Publicznej informację o miejscu i terminie zgromadzenia oraz informuje komendanta powiatowego (miejskiego, rejonowego) policji. W odpowiednich przypadkach, gdy zgromadzenie jest planowane w miejscu chronionym, informuje się również MSZ, Służbę Ochrony Państwa, Straż Marszałkowską oraz Żandarmerię Wojskową.
Jeżeli obywatele chcą zorganizować dwa lub więcej zgromadzeń w odległości do 100 metrów, pierwszeństwo mają te zgłoszone najwcześniej. Ci, którzy zgłosili potem, są wzywani do zmiany tego miejsca.
Zakaz zgromadzenia
Wójt może wydać decyzję o zakazie zgromadzenia nie później niż na 96 godzin przed planowaną datą zgromadzenia, jeżeli:
- cel narusza wolność pokojowego zgromadzania się
- odbycie narusza zasady organizowania zgromadzeń
- cel zgromadzenia lub jego odbycie naruszają przepisy karne
- odbycie może zagrażać życiu lub zdrowiu ludzi albo mieniu w znacznych rozmiarach
- w tym samym czasie zaplanowano zgromadzenie cykliczne (to zgromadzenia, które ustanawia wojewoda zarządzeniem).
Sądy jednak podkreślają, że zakaz musi stanowić absolutny wyjątek. Nie można w ogólny sposób zakładać, że na zgromadzeniu będzie łamane prawo.
Jak stwierdza Sąd Apelacyjny w Krakowie (Postanowienie z dnia 10 lipca 2019 r. sygnatura akt I ACz 977/19): organy władzy publicznej, w tym samorządowej mają obowiązek umożliwić przeprowadzenie pokojowego zgromadzenia, a wszelkie ograniczenia wolności zgromadzeń muszą spełniać test niezbędności i proporcjonalności, będąc traktowane jak absolutny wyjątek. Przesłanki pozwalające na wydanie zakazu odbycia zgromadzenia muszą być wykładane ściśle, nie mogąc się opierać tylko na ogólnych prognozach i przypuszczeniach, co do jego przebiegu, w tym zakładanych przez władzę odmawiającą zgody, chociaż jedynie potencjalnie możliwych, zachowaniach biorących w nim udział osób.
Od zakazu można odwołać się do sądu okręgowego, który rozpatruje odwołanie od decyzji o zakazie zgromadzenia niezwłocznie, nie później jednak niż w 24 godziny. Potem również w ciągu doby przysługuje również zażalenie do sądu apelacyjnego, ten także ma 24 godziny na wydanie postanowienia.
Czytaj też: Co można w trakcie ciszy wyborczej i ciszy referendalnej? Doradzamy
Co jest zabronione w trakcie zgromadzenia?
W zgromadzeniach nie mogą uczestniczyć osoby posiadające przy sobie broń, materiały wybuchowe, wyroby pirotechniczne lub inne niebezpieczne materiały lub narzędzia. Zabronione jest także oczywiście wszystko to, co znajduje się w przepisach karnych, w tym nawoływanie do nienawiści z powodów rasowych, naruszanie nietykalności cielesnej, propagowanie totalitarnego ustroju państwa, itd.
Przewodniczący zgromadzenia rozwiązuje je, jeżeli uczestnicy nie podporządkują się jego poleceniom lub gdy przebieg zgromadzenia narusza przepisy ustawowe.
Zgromadzenie może być rozwiązane przez przedstawiciela organu gminy, jeżeli przedstawiciel został uprzedzony, a:
- jego przebieg zagraża życiu lub zdrowiu ludzi
- jego przebieg zagraża mieniu w znacznych rozmiarach
- jego przebieg zagraża narusza przepisy niniejszej ustawy albo przepisy karne.
Czytaj też: Kim są ławnicy w sądach? Kiedy orzekają i jakie mają prawa?
Zgromadzenia spontaniczne
Zgromadzeniem spontanicznym jest takie wydarzenie, które odbywa się w związku z zaistniałym nagłym i niemożliwym do wcześniejszego przewidzenia wydarzeniem związanym ze sferą publiczną, którego odbycie w innym terminie byłoby niecelowe lub mało istotne z punktu widzenia debaty publicznej.
Zgromadzenie takie nie musi być zgłaszane, jednak nie ma prawa naruszać porządku ruchu drogowego na drogach publicznych, a także nie może zakłóca przebieg zgromadzenia, które zostało zgłoszone.
Jak wskazują Sebastian Gajewski i Aleksander Jakubowski (dz.cyt.), zgromadzenia spontaniczne są wywoływane nagłym, niespodziewanym impulsem, który dotyczy istotnej kwestii o charakterze publicznym. Każdorazowo zdarzenie takie powinno nastąpić w terminie krótszym niż przewidziany przez Prawo o zgromadzeniach minimalny okres na notyfikację zgromadzenia, a zatem sześć lub dwa dni przed datą odbycia się takiego wydarzenia, w zależności od tego, czy planowane zgromadzenie może powodować utrudnienia w ruchu drogowym.
Czytaj też: Jak zarejestrować zmianę statutu stowarzyszenia?
Mobilna Poradnia Prawna Stowarzyszenia Nowoczesnej Edukacji Prawnej
Projekt “Mobilna Poradnia Prawna” realizowany Stowarzyszenie Nowoczesnej Edukacji Prawnej i Wrocławską Poradnię Prawną w ramach projektu „Polskie Inicjatywy Poradnicze” dofinansowanego ze środków Narodowego Instytutu Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w ramach Rządowego Programu Wspierania Rozwoju Organizacji Poradniczych na lata 2023-2033. Operatorami Projektu są: Fundacja Przestrzeń Lokalna, Fundacja Fundusz Lokalny SMK, LGD Stowarzyszanie „Partnerstwo dla Ziemi Niżańskiej”, Stowarzyszanie LGD „TRYGON-Rozwój i Innowacja
