Organizacje pożytku publicznego. Odpowiadamy na prawne wątpliwości
Fot. Towarzystwo Pomocy im. św. Brata Alberta Koło Wrocławskie, źródło: Hipermiasto, licencja CC-BY-NC-SA 4.0.
W ramach działu prawnego czasopisma Hipermiasto, prowadzonego przez Stowarzyszenie Nowoczesnej Edukacji Prawnej w ramach Mikrograntu (Projekt finansowany przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię z Funduszy Norweskich i Funduszy EOG w ramach Programu Aktywni Obywatele – Fundusz Regionalny) odpowiadamy na pojawiające się pytania dotyczące organizacji pożytku publicznego.
Czytaj też: Organy w fundacji. Jak poradzić sobie z prawnymi zawiłościami?
Czy zakazy (m.in. udzielania pożyczek lub zabezpieczania zobowiązań majątkiem organizacji w stosunku do jej członków) muszą być określone w statucie?
Tak, nie wystarczy określenie tylko w uchwale zarządu lub walnego zebrania członków.
Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 11 maja 2005 r., III CZP 16/05 “Stowarzyszenie ubiegające się o nadanie mu statusu organizacji pożytku publicznego winno w treści statutu zamieścić postanowienia dotyczące zakazów, o których stanowi art. 20 pkt 7 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie”
W przypadku stowarzyszenia zwykłego musi to być przepis regulaminu.
Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 11 maja 2005 r., III CZP 16/05 “Cel, jaki ma realizować stowarzyszenie zarejestrowane, wynika ze statutu, zaś w przypadku stowarzyszenia zwykłego – z regulaminu. Taka geneza użytego w art. 20 pkt 7 ustawy o działalności (…) sformułowania statut lub inne akty wewnętrzne organizacji pozarządowych uzasadnia wniosek, iż w przypadku podmiotu ubiegającego się o uzyskanie statutu organizacji pożytku publicznego, którego aktem ustrojowo-organizacyjnego jest statut, zakazy, o których stanowi art. 20 pkt 7, winny być zamieszczone w tym akcie wewnętrznym.”
Jak długo trzeba prowadzić działalność pożytku publicznego?
Przez co najmniej 2 lata na dzień dokonania wpisu, przy czym musi to być działalność prowadzona ciągle. Na prowadzenie działalności można przedstawić jakiekolwiek dowody.
Wymóg ten nie dotyczy ochotniczych straży pożarnych. Takie rozwiązanie budzi wątpliwość co do jej zgodności z konstytucyjną zasadą równości wobec prawa.
Musi to być działalność na rzecz ogółu społeczności, lub określonej grupy osób z uwagi na ich szczególnie trudną sytuację życiową lub materialną. Działalność nie może być prowadzona wyłącznie na rzecz członków stowarzyszenia, nawet w przypadku osób w trudnej sytuacji.
Czytaj też: Kiedy trzeba przeprowadzać konsultacje społeczne i jak powinny wyglądać?
Czy spółka akcyjna może być organizacją pożytku publicznego?
Tak, o ile jest spółką non-profit. W polskim prawie spółki akcyjne nie muszą prowadzić działalności gospodarczej i mieć na celu zysku.
Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 13 stycznia 2006 r., III CZP 122/05 “Spółka akcyjna prowadząca działalność społecznie użyteczną w sferze zadań publicznych określonych w ustawie z 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz.U. Nr 96, poz. 873) i niedziałająca w celu osiągnięcia zysku może nabyć status organizacji pożytku publicznego.” “Wybór spółki kapitałowej jako formy prowadzenia działalności pożytku publicznego umożliwia poddanie działania organizacji regulacji kodeksu spółek handlowych. Ustawodawca umożliwia ustanowienie spółki kapitałowej w dowolnym celu, z założenia uznając, że spółki mogą być dogodna formą do prowadzenia działalności nie tylko gospodarczej.”
Czy organizacja pożytku może przekazać innej osobie prawnej dochody w ramach darowizny?
Nie, jeśli chce korzystać ze zwolnienia podatkowego z podatku CIT.
Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 26 marca 2021 r., II FSK 3206/18 “ Przyznanie organizacjom pożytku publicznego przywilejów podatkowych musi bowiem oznaczać to, że właśnie te organizacje winny bezpośrednio realizować pożyteczne cele wskazane w ich statutach, w sposób transparentny i dający się w każdej chwili zweryfikować, a więc tak aby możliwe było ustalenie czy dany wydatek cele te realizuje.” “Dochód fundacji przeznaczony w formie darowizn na wsparcie techniczne i organizacyjne działalności innych podmiotów, nawet jeśli podmioty te realizują zadania użytecznie społeczne, nie korzysta ze zwolnienia z opodatkowania podatkiem dochodowym od osób prawnych,”
Czy organizacja pożytku publicznego jest zobowiązana do udostępniania informacji publicznej?
Tak i to w zakresie całości swojej działalności (tak samo jak każda fundacja, ale inaczej niż stowarzyszenie, które nie posiada statusu organizacji pożytku publicznego)
Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 7 lipca 2023 r. III OSK 890/22 „W rozpoznawanej sprawie poza sporem jest, że Związek jest organizacją pożytku publicznego, co oznacza że jest podmiotem zobowiązanym na gruncie ustawy o dostępie do informacji publicznej do udzielenia informacji mającej walor informacji publicznej, będącej w jego posiadaniu”
Czytaj też: Badanie barier prawnych dla organizacji pozarządowych
Czy organizacja pożytku publicznego jest zwolniona z podatku od nieruchomości?
Tylko w zakresie nieodpłatnej działalności pożytku publicznego. Jakiekolwiek prowadzenie działalności odpłatnej na danej nieruchomości wyklucza to zwolnienie.
Uchwała Regionalnej Izby Obrachunkowej w Poznaniu z dnia 19 listopada 2010 r.,
“Działalność nieodpłatna, to świadczenie na podstawie stosunku prawnego usług, za które organizacje pożytku publicznego prowadzące tę działalność nie pobierają wynagrodzenia. Nieodpłatnej działalności nie należy mylić z działalnością bezkosztową. Działalność nieodpłatna wcale nie oznacza, iż jest prowadzona bez żadnych kosztów. Podział działalności na odpłatną i nieodpłatną nie opiera się na istnieniu kosztów, lecz na ewentualnej odpłatności za świadczone usługi, co może, lecz nie musi w całości pokrywać kosztów tej działalności. Jeżeli opłaty pokrywają całość kosztów i pozostaje nadwyżka, mamy do czynienia z działalnością odpłatną uznawaną w ustawie za działalność gospodarczą. Tym samym pobieranie jakiegokolwiek wynagrodzenia za świadczone usługi powoduje, że owa działalność przestaje być działalnością nieodpłatną, i staje się działalnością odpłatną”
Na jakich zasadach organizacja pożytku publicznego może skorzystać z prawa do audycji w radiu i telewizji publicznej?
Audycje są emitowane:
- w Telewizji Polskiej (nie mniej niż 4,5 godzin w ciągu miesiąca + 3 godziny w zakresie 1,5% podatku): TVP2 i TVP Info
- w telewizji regionalnej (nie mniej niż godzinę w ciągu miesiąca + 40 minut w zakresie 1,5% podatku).
- w Polskim Radiu (nie mniej niż 4,5 godzin w ciągu miesiąca + 3 godziny w zakresie 1,5% podatku)
- w rozgłośniach regionalnych (nie mniej niż 4,5 godzin w ciągu miesiąca + 3 godziny w zakresie 1,5% podatku)
Nagrania audycji dostarczane są nie później niż 14 dni przed ich emisją. W przypadku niedostarczenia nagrań tych audycji przez organizacje pożytku publicznego we wskazanym terminie czas przeznaczony na ich emisję przepada.
Czytaj też: Informacja publiczna. Co zrobić, gdy nie otrzymujemy odpowiedzi na wniosek?
Jakie warunki musi spełniać audycja?
Rozgłośnie określają warunki techniczne nagrania, jakim powinny odpowiadać audycje.
Np. Polskie Radio ustaliło długość dźwięku nie większa niż 60 sekund – preferowane są nagrania do 30 sekund. Nagranie musi być dostarczone na płycie CD Audio, akceptowane także są pliki w formacie MP1L2 Broadcast (256 kbps, 48 kHz) lub w formacie MP3 (256 kbps, 48 kHz).
Warunkiem technicznym jest również poprawność językowa (zgodnie z ustawą o języku polskim).
Bardzo szczegółowe zasady określiła Telewizja Polska: https://s.tvp.pl/repository/attachment/3/8/3/3839c1f15dc9478293b79f8281dbd45c.pdf
W TVP audycja może trwać do 30 sekund.
Audycje (za wyjątkiem związanych z 1,5% podatku) muszą prezentować kampanie społeczne dotyczące nieodpłatnej działalności organizacji pożytku publicznego, co wyklucza fundraising oraz działalność odpłatną.
Jeżeli nagrania nie odpowiadają warunkom technicznym podanym do wiadomości organizacjom pożytku publicznego lub przekraczają czas, rozgłośnia lub telewizja wzywa do poprawy najpóźniej na 16 godzin przed ustalonym czasem emisji audycji.
Jak często i kiedy można zgłosić audycję?
W Polskim Radiu rozgłośnia zaleca jak najwcześniejsze zgłaszanie gotowych nagrań. Dopuszczamy występowanie z wnioskiem o emisję nawet z 6 miesięcznym wyprzedzeniem.
Jedna organizacja może ubiegać się o emisję dwóch różnych kampanii w roku kalendarzowego.
W TVP audycja może być emitowana raz w roku, przez dwa tygodnie.
Czytaj też: Organy w fundacji. Jak poradzić sobie z prawnymi zawiłościami?
Czy można stracić status organizacji pożytku publicznego?
Tak,
- na wniosek samej organizacji
- w przypadku otwarcia likwidacji, ogłoszenia upadłości albo prawomocnego oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości organizacji pożytku publicznego z uwagi na fakt, że majątek organizacji pożytku publicznego nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania
Na wniosek Przewodniczącego Komitetu ds. Pożytku Publicznego w razie naruszenia zakazów dotyczących 1,5% podatku oraz naruszenia:
- w zakresie sprawozdań
- prowadzenia zbiórki publicznej bez wymaganego zgłoszenia lub nienadesłania do ministra właściwego do spraw administracji publicznej sprawozdania
- prowadzenia placówek opiekuńczo-wychowawczych, domów pomocy społecznej itd. bez zezwolenia
- prowadzenia działalność leczniczą bez wpisu do rejestru
- posiadania zaległości podatkowych stwierdzonych prawomocną decyzją lub tytułem wykonawczym w wysokości przekraczającej wysokość przeciętnego wynagrodzenia przez co najmniej pół roku
- posiadania zaległości z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne, w wysokości przekraczającej trzykrotność przeciętnego wynagrodzenia
- niewypełniania obowiązków wynikających z przepisów o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy
- naruszenia przepisów związanych ze zwolnieniami podatkowymi
- niewykonania wyroku sądu powszechnego lub administracyjnego
- powtarzającego się wykorzystywania otrzymanych dotacji niezgodnie z przeznaczeniem stwierdzonego decyzją organów administracji publicznej lub prawomocnym orzeczeniem sądu.
Przewodniczący Komitetu ds. Pożytku Publicznego powinien najpierw wezwać do uzupełnienia braków w ciągu 30 dni.
Czy można z powrotem ubiegać się o status organizacji pożytku publicznego?
Tak. W dowolnym terminie, gdy organizacja sama zawnioskowała o wykreślenie albo gdy sąd uchylił lub stwierdził nieważność likwidacji, lub gdy uchylone zostało postępowanie upadłościowe.
Dopiero po dwóch latach można się ubiegać o przywrócenie statusu od utraty na wniosek Przewodniczącego Komitetu ds. Pożytku Publicznego albo przez sąd rejestrowy. Nie ma możliwości skrócenia tego terminu.
Czy członek organu odpowiada za szkodę wyrządzoną organizacji pożytku publicznego?
Tak, członek zarządu lub organu kontroli lub nadzoru odpowiada za szkodę, i jest tu domniemanie winy. Jeśli szkoda jest efektem uchwały, solidarnie odpowiadają wszyscy uczestniczący w jej podjęciu członkowie. Jeśli jednak członek głosował przeciw, należy tu uznać brak winy.
Co musi zrobić organizacja pożytku publicznego, by być uwzględniona w wykazie uprawnionych do otrzymania 1,5% podatku?
Musi mieć ten status na 30 listopada roku podatkowego, a także zamieścić na stronie Narodowego Instytutu Wolności roczne sprawozdanie merytoryczne oraz roczne sprawozdanie finansowe. Jeśli nie uda się, powinna wykazać, że niezamieszczenie sprawozdania finansowego i sprawozdania merytorycznego nastąpiło bez jej winy albo z przyczyn od niej niezależnych.
Organizacja nie może być w likwidacji lub po ogłoszeniu upadłości.
Co musi zrobić organizacja pożytku publicznego, by otrzymać środki z 1,5% podatku?
Organizacja musi nie później niż do 30 czerwca (roku po roku podatkowym, tj. tym w którym wypełniane są deklaracje PIT) naczelnikowi urzędu skarbowemu numer rachunku bankowego. Informacja jest ważna też w przyszłych latach.
Czytaj też: Mandaty i wykroczenia. Czym są, jak się odwoływać? Poradnik Stowarzyszenia Nowoczesnej Edukacji Prawnej
Czy członkiem organu kontroli w organizacji pożytku publicznego może być nauczyciel pracujący w szkole, której dyrektorem jest członek zarządu tej organizacji?
Nie, gdyż nauczyciel zatrudniony w szkole pozostaje w stosunku podległości względem dyrektora.
Zgodnie z art. 62 Prawa oświatowego, „Szkołą lub placówką kieruje nauczyciel mianowany lub dyplomowany, któremu powierzono stanowisko dyrektora.” Zgodnie z art. 7 Karty Nauczyciela, „Szkołą kieruje dyrektor, który jest jej przedstawicielem na zewnątrz, przełożonym służbowym wszystkich pracowników szkoły.”
Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Olsztynie z dnia 19 września 2017 r. II SA/Ol 604/17 „Dyrektor jest pracodawcą i bezpośrednim przełożonym zatrudnionych przez siebie nauczycieli i pracowników, a jego kompetencją jest zatrudnienie osób z odpowiednimi kwalifikacjami zawodowymi nauczycieli i pozostałych pracowników szkoły.”
Czytaj też: Co można w trakcie ciszy wyborczej i ciszy referendalnej? Doradzamy
Informacja Stowarzyszenia Nowoczesnej Edukacji Prawnej. Treść dostępna na licencji CC-BY-NC-SA 4.0.
Zastrzeżenie: Stan prawny na dzień 12 marca 2024 r. Artykuł przedstawia stan prawny według najlepszej dostępnej wiedzy, jednakże nie zastąpi porady prawnej, dopasowanej do konkretnych rozwiązań.
Projekt finansowany przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię z Funduszy Norweskich i Funduszy EOG w ramach Programu Aktywni Obywatele – Fundusz Regionalny.
