Organy w fundacji. Jak poradzić sobie z prawnymi zawiłościami?
Fot. tytułowe: Fundacja Rozwoju Demokracji Lokalnej, biuro we Wrocławiu / Hipermiasto / CC-BY-NC-SA 4.0.
W ramach działu prawnego czasopisma Hipermiasto, prowadzonego przez Stowarzyszenie Nowoczesnej Edukacji Prawnej w ramach Mikrograntu (Projekt finansowany przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię z Funduszy Norweskich i Funduszy EOG w ramach Programu Aktywni Obywatele – Fundusz Regionalny) odpowiadamy na pojawiające się pytania dotyczące organów fundacji.
Ile organów musi mieć fundacja?
Jedynym ustawowym organem fundacji jest zarząd.
Fundacja stanowiąca organizację pożytku publicznego musi mieć organ kontroli lub nadzoru. Taki organ najczęściej zwany jest radą fundacji.
Czy fundacja może mieć walne zebranie członków?
Nie. Fundacja nie ma członków, więc nie może mieć walnego zebrania.
Można natomiast ustanowić organ pomocniczy wobec zarządu (np. rada programowa), w skład którego wejdą wszystkie osoby związane z fundacją. Można też takie osoby powoływać do rady fundacji lub zarządu.
Kto może powoływać członków zarządu?
Statut ma tu dowolność. Może to być fundator, rada fundacji albo sam zarząd. Możliwe jest też współdziałanie tych organów.
Jakie są obowiązki członka zarządu fundacji?
Na mocy ustawy spoczywa na nim obowiązek prowadzenia rachunkowości oraz rozliczania podatków i składek, niezależnie zupełnie od podziału kompetencji wewnątrz zarządu. Odpowiedzialność ponosi bowiem każdy członek (i karną i cywilną).
Musi oszczędnie gospodarować majątkiem.
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie – I Wydział Cywilny z dnia 6 października 2020 r., I Członek zarządu fundacji, abstrahując od tego, czy i jaką umową zawiera z osobą prawną, obok i niezależnie od powołania go do zarządu, podejmując działanie po jego powołaniu, obowiązany jest prowadzić jej sprawy, zgodnie z regułami gospodarowania, w tym oszczędności. Obowiązek ten zawiera powinność staranności, jak w umowach, których podstawą jest przepis art. 750 KC.
Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 5 września 2018 r. V SA/Wa 1421/17 Członkowie zarządu przy wykonywaniu swoich czynności powinni wykazywać należytą staranność, aby nie narazić się na odpowiedzialność za szkodę wobec fundacji. Na postawie art. 355 § 2 Kodeksu cywilnego członka zarządu obowiązuje należyta staranność określona przy uwzględnieniu zawodowego charakteru jego działalności.
Czy członek zarządu odpowiada za zobowiązania fundacji?
Za zobowiązania cywilnoprawne – nie. Za zobowiązania publicznoprawne (np. podatkowe, składkowe) – tak, na mocy art. 106a Ordynacji podatkowej.
Członek zarządu odpowiada jednak za działania zawinione wobec fundacji, na ogólnych zasadach odpowiedzialności deliktowej (art. 415 Kodeksu cywilnego). Winę tę trzeba wykazać dla konkretnego przypadku.
Czytaj też: Organy w stowarzyszeniu. Odpowiadamy na pytania prawne dotyczące NGO
Czy rada fundacji lub fundator może wydawać polecenia zarządowi fundacji?
Tylko w granicach konkretnie określonych w statucie. Nie przekreśla to odpowiedzialności zarządu za działania fundacji.
Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych z dnia 13 stycznia 2009 r., II PK 105/08 Zarząd fundacji jest wprawdzie zobowiązany do wykonywania uchwał innych organów fundacji, ale obowiązek ten dotyczy tylko takich uchwał, które zostały podjęte w granicach kompetencji tych organów. Jeśli natomiast Rada Fundatorów przekroczy swoje uprawnienia, podejmując uchwałę w sprawach zastrzeżonych dla innych organów, to nie może ona skutecznie zobowiązać zarządu do wykonania takiej uchwały.
Czy fundator może odwołać członków zarządu?
Tylko w przypadkach określonych w statucie. Jeśli statut nie przewiduje takiego uprawnienia, członkowie zarządu są nieodwoływalni.
Uchwała Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 13 grudnia 2000 r., III CZP 42/00 “Fundator nie jest uprawniony do odwołania członków organu fundacji, jeżeli jej statut nie przyznaje mu tego uprawnienia.” “Uprawnienie do powoływania członków organu fundacji i uprawnienie do odwoływania ich, są dwoma różnymi uprawnieniami i bynajmniej nie muszą należeć do tego samego podmiotu. Dlatego z posiadania przez fundatora uprawnienia do powoływania członków organu fundacji nie można domniemywać uprawnienia do ich odwoływania.”
Czytaj też: Informacja publiczna. Co zrobić, gdy nie otrzymujemy odpowiedzi na wniosek?
Czy pełnienie bezpłatnie funkcji członka zarządu fundacji wyklucza status bezrobotnego?
Tak, gdyż jest to inna forma aktywności zawodowej.
Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Bydgoszczy z dnia 4 października 2023 r. II SA/Bd 1286/22 Tak więc nawet sytuacja, gdy osoba nie osiąga dochodów z pracy, ale podejmuje jakąś formę aktywności zawodowej jest wystarczająca dla uznania jej za osobę niespełniającą warunku gotowości do pracy, co wyklucza nadanie jej statusu osoby bezrobotnej. Pełnienie funkcji w zarządzie fundacji, nawet w przypadku niepobierania wynagrodzenia z tego tytułu, powoduje brak pełnej gotowości do podjęcia zatrudnienia, a zatem osoba ta nie spełnia podstawowych przesłanek uzyskania statusu osoby bezrobotnej. Bez znaczenia zatem dla oceny statusu Skarżącego jako osoby bezrobotnej pozostaje jego wola co do zakresu korzystania z przysługujących jemu praw w Fundacji, w tym także do korzystania z wynagrodzenia za wykonywane czynności.
Inna sytuacja ma miejsce w przypadku rady fundacji, gdyż ona nie kieruje i nie organizuje fundacji.
Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Bydgoszczy z dnia 4 października 2023 r. II SA/Bd 1286/22 “Prowadzenie spraw fundacji jest zatem procesem polegającym na podejmowaniu uchwał, wydawaniu decyzji (zarządzeń) i opinii oraz organizowaniu działalności spółki w ten sposób, aby było to zgodne z jej przedmiotem działalności, w celu realizacji jej zadań. Na pojęcie kierowania składa się też nadzorowanie wszystkich spraw oraz uprawnienie do wydawania wszelkich decyzji. Czynności kierowania fundacją obejmują nie tylko czynności mające cywilnoprawny charakter (uchwały), lecz także z zakresu prawa pracy, prawa finansowego, administracyjnego itd.”
Czytaj też: Co wlicza się do czasu pracy? Przebranie, dyżury, podróże…
Czy można ograniczyć prawo członka zarządu do rezygnacji?
Nie, członek zarządu może złożyć rezygnację w każdej chwili. Nie można stawiać ani terminów ani warunków, ani w statucie ani w jakiejkolwiek uchwale.
Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 5 września 2018 r. V SA/Wa 1421/17 Niezrozumiałym wydaje się być zatem umieszczenie w tym punkcie statutu również rezygnacji z pełnienia funkcji członka zarządu i uzależnianiem jej skuteczności od podjęcia przez Radę Fundacji uchwały o odwołaniu członka zarządu. Rezygnacja jest bowiem jednostronnym aktem członka zarządu, na mocy którego zamierza on doprowadzić do ustania więzi prawnej między nim a fundacją. Nie budzi wątpliwości fakt, że działanie w zarządzie fundacji jest dobrowolne, a zatem osoba wybrana na jej członka musi z jednej strony wyrazić na to zgodę, a z drugiej posiadać uprawnienie do złożenia w każdej chwili rezygnacji z pełnionej funkcji. Rezygnacja ma cechy skrócenia okresu pełnienia funkcji, do jakiego został członek zarządu powołany. Oznacza to, że mandat członka zarządu powinien wygasnąć wskutek rezygnacji, a nie jej przyjęcia.
Kto może wnioskować o uchylenie przez sąd uchwały zarządu?
Uprawnienie takie ma wyłącznie właściwy minister. Nie może tego uczynić ani rada ani zarząd. Statut może jednak radzie przyznać uprawnienie do uchylania uchwał zarządu, jako środek nadzoru i kontroli.
Wyjątkiem jest uchwała ws. powołania do zarządu.
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku – I Wydział Cywilny z dnia 14 września 2018 r., I ACa 414/18 Powód kwestionując powołanie do zarządu fundacji ma interes prawny w ustaleniu, że nie jest członkiem jej zarządu.
Czytaj też: Budżet obywatelski. Jakie są przepisy i czy można zaskarżyć do sądu?
Czy zarząd może być jednoosobowy?
Mimo pewnych wątpliwości doktryny, powszechnie zaakceptowano jednoosobowe zarządy w fundacjach i stowarzyszeniach.
Problematyczne wydaje się jednak zawieranie umów z jednym członkiem zarządu. W takim przypadku niezbędne będzie powołanie rady fundacji i określenie w statucie uprawnienia do reprezentacji w tych sprawach (analogicznie jak w przypadku stowarzyszeń).
Czy rada fundacji może być jednoosobowa?
Organ kontroli i nadzoru może być jednoosobowy. Tylko w organizacji pożytku publicznego musi być kolegialny czyli co najmniej dwuosobowy.
Czy fundator jest organem fundacji?
Co do zasady nie, ale statut może albo określić go jako organ albo inaczej określić jego uprawnienia. Uprawnienia te nie mogą wchodzić w zakres ustawowych uprawnień zarządu.
Uchwała Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 13 grudnia 2000 r., III CZP 42/00 Za dopuszczalne uznaje się też – z różnym teoretycznym uzasadnieniem tego stanowiska – że fundator ma takie uprawnienia, gdy przyznaje mu je statut, mimo iż nie stanowi, że fundator jest organem fundacji (członkiem organu).
Ile może wynosić kadencja rady i zarządu?
Nie ma w tym zakresie żadnych ograniczeń. Statut może równie dobrze nie przewidywać kadencyjności organów fundacji.
Czy zarząd musi mieć prezesa?
Nie musi, jeśli nie przewiduje tego statut fundacji. Zarząd co do zasady ma obowiązek podejmowania działań kolegialnie. Statut może jednak przewidzieć podział czynności wewnątrz zarządu, upoważnić do tego zarząd lub radę fundacji, oraz określić zasady reprezentacji przez tylko niektórych członków zarządu.
Czytaj też: Badanie barier prawnych dla organizacji pozarządowych
Informacja Stowarzyszenia Nowoczesnej Edukacji Prawnej. Treść dostępna na licencji CC-BY-NC-SA 4.0.
Projekt finansowany przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię z Funduszy Norweskich i Funduszy EOG w ramach Programu Aktywni Obywatele – Fundusz Regionalny.
