Budżety obywatelskie w gminach Dolnego Śląska. Partycypacja dla klimatu
Towarzystwo Benderowskie prowadzi projekt „Klimatyczny strażnik peryferii”. Projekt otrzymał wsparcie finansowe w ramach programu PROTEUS, prowadzonego przez Transatlantic Foundation, europejskie ramię The German Marshall Fund of the United States.
Projekt jest współfinansowany przez Unię Europejską. Wyrażone poglądy i opinie są jednak wyłącznie poglądami autora(-ów) i niekoniecznie odzwierciedlają poglądy Unii Europejskiej lub Europejskiej Agencji Wykonawczej ds. Edukacji i Kultury. Ani Unia Europejska, ani organ przyznający nie mogą ponosić za nie odpowiedzialności.
Zachęcamy do zgłaszania własnych pomysłów, uwag, wniosków i spostrzeżeń dotyczących klimatu i powyższych gmin: info@hipermiasto.com
Do badania kwestii klimatycznych wybrano osiem gmin (do 20 tys.): gmina Jedlina-Zdrój, gmina Kamieniec Ząbkowicki, gmina Karpacz, gmina Malczyce, gmina Mirsk, gmina Szklarska Poręba, gmina Świeradów-Zdrój, gmina Walim.
Jak działają budżety obywatelskie?
Dzialacze Towarzystwa przyjrzeli się temu, jak w badanych gminach wygląda kwestia budżetów obywatelskich, znanych również jako budżety partycypacyjne.
– Budżet obywatelski jest dobrym pomysłem na włączenie mieszkańców w sprawę zmian klimatu, które nie są abstrakcyjne, ale mają wpływ na nasze miasta i wsie. Ważne, by uwzględnić aspekt partycypacji i deliberacji, a nie skupiać się na samym akcie głosowania – podkreśla Magdalena Witkowicz, konsultantka naukowa Towarzystwa Benderowskiego, doktorantka Uniwersytetu Wrocławskiego.
Np. we Wrocławiu dzięki projektom do budżetu obywatelskiego udało się obywatelom przeforsować takie korzystne dla klimatu działania, jak np. Zielona Sieć Rowerowo-Piesza, pasy rowerowe w centrum miasta, wydzielenie torowiska w ul. Traugutta, stworzenie parku Mieszczańskiego i parku Henrykowskiego.
Czym jest budżet obywatelski?
Czym są budżety obywatelskie?
– Budżet partycypacyjny jest specyficzną metodą służącą zaangażowaniu ludzi do współtworzenia budżetu związanego z obszarem, który dotyczy ich bezpośrednio. Skala przedsięwzięcia może być bardzo różna: od ustalania budżetu całego miasta i jego priorytetów, po stworzenie listy i hierarchii wydatków wewnątrz jakiejś instytucji lub programu dotyczącego konkretnej grupy osób – podkreśla definicja na portalu Partycypacja Obywatelska
– Proces zakłada kilka etapów. Pierwszym z nich jest zapoznanie się przez uczestników ze wszystkimi dziedzinami, które budżet obejmuje (dzieje się to między innymi poprzez możliwość zadawania pytań odpowiednim ekspertom lub urzędnikom). Następnie poprzez mechanizm głosowania uczestnicy hierarchizują dyskutowane kategorie i wybierają te, którym nadawany jest najwyższy priorytet – dodają autorzy wpisu na portalu.
Pierwszy budżet obywatelski w Polsce ustanowiono w Sopocie w 2011 r. na wniosek ruchu miejskiego Sopocka Inicjatywa Rozwojowa.
W praktyce polskich gmin główny nacisk kładzie się na aspekt głosowania, pomijając w dużej mierze aspekt deliberacyjny.
Budżety obywatelskie mają podstawę prawną, która nakierowuje głównie na aspekt głosowania.Zgodnie z przepisami, szczególną formą konsultacji społecznych jest budżet obywatelski. W ramach budżetu obywatelskiego mieszkańcy w bezpośrednim głosowaniu decydują corocznie o części wydatków budżetu gminy. Zadania wybrane w ramach budżetu obywatelskiego zostają uwzględnione w uchwale budżetowej gminy. Rada gminy w toku prac nad projektem uchwały budżetowej nie może usuwać lub zmieniać w stopniu istotnym zadań wybranych w ramach budżetu obywatelskiego.
Obowiązkowe są budżety jedynie w gminach będących miastami na prawach powiatu, ich wysokość wynosi co najmniej 0,5% wydatków gminy zawartych w ostatnim przedłożonym sprawozdaniu z wykonania budżetu.
Środki wydatkowane w ramach budżetu obywatelskiego mogą być dzielone na pule obejmujące całość gminy i jej części lub kategorie kwotowe projektów dotyczące całości obszaru gminy lub jej części. – Niestety nie ma wyrażnie określonej możliwości dzielenia na pule np. klimatyczne – zauważa Mateusz Kokoszkiewicz.
Czytaj też: Powódź w gminie Walim: ulica jako rwąca rzeka. Teraz odbudowa i co dalej?
Budżet obywatelski w gminach Dolnego Śląska
Spośród badanych gmin jedynie dwie posiadają budżet obywatelski: Karpacz i Szklarska Poręba.
– Przed nami wyjątkowa jubileuszowa edycja. To już 10 lat wspólnego kształtowania naszej społeczności, realizowania marzeń i tworzenia miejsc potrzebnych mieszkańcom. Pragniemy, aby ten rok był wyjątkowy – pełen inspiracji i jeszcze większego zaangażowania! Nie czekaj — dołącz i bierz udział w tworzeniu lepszego jutra dla nas wszystkich. Twoje zaangażowanie ma ogromne znaczenie! – przekonują władze Karpacza.
Od 7 do 25 października ma trwać zgłaszanie projektów, do 26 listopada ich weryfikacja. Na 26 listopada zaplanowano prezentację, a 11-25 grudnia ma być głosowanie.
W 2022 r. władze Karpacza zrezygnowały z budżetu obywatelskiego, co skrytykowali radni. – Trudno wytłumaczyć mieszkańcom Karpacza, że nie ma pieniędzy na realizację Budżetu Obywatelskiego, gdy sami ponoszą ogromne koszty spłaty budowy stadionu miejskiego – mówił radny Grzegorz Kubik na łamach Jelonka.com.
W 2023 r. wybrano następujące projekty:
- Integracja sportowa mieszkańców Karpacza. „Projekt ten to kontynuowanie propagowania aktywności fizycznej mieszkańców Karpacza poprzez aktywne korzystanie z Parku Wodnego Tropikana”
- Przystanek „Tragaria” – „Lektyka z drewna (replika z Muzeum Sportu i Turystyki) osadzona na 4…
- Poprawa bezpieczeństwa i wizerunku Karpacza Górnego „Projekt zakłada poprawę bezpieczeństwa poprzez montaż znaków drogowych D-6”
- GRILL PARTY – Projekt typowo integracyjny – bardzo potrzebny do zachęcenia do wyjścia z domów”
Jedynie projekt nr 3 ma aspekt klimatyczny (poprawa warunków ruchu pieszego i rowerowego). Niestety, brakuje ukierunkowania innych.
Budżet obywatelski Szklarskiej Poręby w 2024 r. już się zakończył. W głosowaniu startowały dwa projekty:
- Miejski Sad Owocowy. Celem projektu jest stworzenie tradycyjnych sadów owocowych przy placówkach : S.P nr 1, Zespole Szkół Ogólnokształcących i Mistrzostwa Sportowego ( L.O, S.P nr 5), Przedszkolach Samorządowych nr 1 i 2, oraz Samorządowym Integracyjnym Żłobku w Szklarskiej Porębie, w porozumieniu z Dyrektorami placówek.
- Integracyjna strefa kibica. Projekt zakłada utworzenie integracyjnej strefy kibica podzielonej na 2 strefy. Pierwsza strefa to miejsce na ognisko, wyposażone w palenisko z rusztem oraz ławki i kosze na śmieci. Będzie to miejsce gdzie będzie się można spotkać, porozmawiać, pooddychać świeżym powietrzem. Dopełnieniem pierwszej strefy jest strefa druga. W niej umieszczone będą 2 betonowe stoły do ping ponga, 2 betonowe stoły do piłkarzyków, ściana na której będzie zawieszana tarcza do gry w darta
Pierwszy projekt należy pochwalić – jest on częścią zarówno zazieleniania miasta, jak i budowania odporności w aspekcie żywnościowym. Drugi nie wydaje się mieć istotnego aspektu klimatycznego.
Na razie nie ma informacji o budżecie obywatelskim Szklarskiej Poręby na przyszły rok.
Budżet obywatelski. Gdzie go nie ma?
W gminach: Jedlina-Zdrój, Kamieniec Ząbkowicki, Malczyce, Mirsk, Świeradów-Zdrój, Walim nie istnieje budżet obywatelski.
Budżet obywatelski nie istnieje w żadnym z powiatów, w którym położone są badane gminy. Jedynym powiatem województwa, który zdecydował się na jego stworzenie, jest powiat kłodzki.
Oprócz tego istnieje Dolnośląski Budżet Obywatelski. Pula środków przeznaczona w 2024 roku na Dolnośląski Budżet Obywatelski wynosi 3 mln złotych. Tak jak w poprzednich edycjach Dolny Śląsk został podzielony na 5 subregionów: jeleniogórski, legnicki, wałbrzyski, wrocławski oraz miasto Wrocław.
W ramach programu będzie można zgłaszać projekty z pięciu obszarów tematycznych: sport, turystyka, kultura, działania na rzecz osób z niepełnosprawnościami, rozwój społeczeństwa obywatelskiego.
– Zastanawiające jest, że kwestia polityki klimatycznej, która jest jedną z kluczowym wyzwań, nie znalazła się na tej liście. Ten brak wymaga zmiany i uzupełnienia w kolejnych edycjach – uważa Magdalena Witkowicz.
Postulaty Klimatycznych strażników peryferii
W ramach wniosków do gmin o stworzenie planów klimatycznych, które składane będą w trakcie realizacji projektu „Klimatyczny strażnik peryferii”, uwzględnimy kwestię budżetu obywatelskiego.
– Mamy nadzieję na dyskusję w radach gmin, która zwiększy poziom partycypacji i pozwoli na wypracowanie rozwiązania, korzystnego dla mieszkańców danego samorządu – podkreśla Magdalena Witkowicz
W gminach, w których budżet obywatelski nie istnieje, przekonywać będziemy do jego utworzenia, z jak największym udzialem spotkań i debat, by zachęcać do dyskusji, a nie tylko do walki o projekty.
W gminach, w których istnieje budżet obywatelski, przekonywać będziemy do:
- uwzględnienia zasady „DNSH” (Do Not Significant Harm), która oznacza, że żadne działania finansowane ze środków budżetu obywatelskiego nie mogą pogarszać stanu środowiska naturalnego i przyczyniać się do eskalacji kryzysu klimatycznego; analogiczna zasada obowiązuje w zakresie środków unijnych
- uwzględnienia puli (a nawet całości budżetu) na projekty dotyczące klimatu (mitygacji lub adaptacji), w tym zielonej i błękitnej infrastruktury, transportu publicznego. Lepszy byłby podział tematyczny niż podział na strefy geograficzne
- uwzględnienia dyskusji o zmianach klimatu, potrzebie adaptacji oraz możliwości inwestycyjnych w tym zakresie.
– Podobne zasady powinny obowiązywać w nowo powstających budżetach obywatelskich, o których powstanie będziemy apelować do samorządowców – dodaje Magdalena Witkowicz.
Wzorem dla punktu nr 2 może być Zielony Budżet, który istnieje w Lublinie obok budżetu obywatelskiego.
– VII edycja Zielonego Budżetu dotyczy obszarów miejskich, które powstały naturalnie i posiadają szczególne walory przyrodnicze, krajobrazowe, środowiskowe i estetyczne. Zakres tegorocznej edycji obejmuje również tereny, będące stanowiskiem dla specyficznych, dziko rosnących roślin i/lub siedliskiem zwierząt, zasługujących na uwagę i ochronę lub mogące służyć celom edukacyjnym oraz badawczym – podkreślają urzędnicy w Lublinie.
W przypadku Dolnośląskiego Budżetu Obywatelskiego przekonywać będziemy do uwzględnienia również puli na działania klimatyczne.
Czytaj też: Jakub Nowotarski: Europejski Zielony Ład w transporcie to mocne stawianie na transport publiczny
Brak możliwości zaskarżenia do sądu
W ramach analizy prawnej, którą na zlecenie Towarzystwa wykonuje Stowarzyszenie Nowoczesnej Edukacji Prawnej, zidentyfikowano jako problem brak możliwości zaskarżenia do sądu odrzucenia projektu niezgodnie z zasadami.
Uważamy, że obywatele mają prawo zgłaszać nie tylko sugestie, ale należy uznać ich prawa podmiotowe, a takim prawem jest prawo zgłoszenia projektu do budżetu obywatelskiego. Takie prawa powinny być egzekwowane przed sądem, zgodnie z art. 45 Konstytucji oraz art. 47 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej. Sądy administracyjne zgodnie z art. 184 Konstytucji sprawują kontrolę administracji publicznej.
Zamierzamy wspólnie ze stowarzyszeniem Akcja Miasto zwrócić się z petycją do Sejmu ws. zmiany prawa oraz ustanowienia możliwości zaskarżenia budżetów obywatelskich w zakresie odrzucenia projektów lub nieuwzględnienia projektów w budżecie gminy.
Czytaj też: Rozmowa z Cezarym Grochowskim, liderem Wrocławskiej Inicjatywy Rowerowej
