Obywatelska inicjatywa uchwałodawcza w gminie, powiecie, województwie. Zmieniaj samorząd
Artykuł Stowarzyszenia Nowoczesnej Edukacji Prawnej.
Dawniej niektóre statuty przewidywały możliwość złożenia przez obywateli projektu uchwały. Od obecnej kadencji samorządu, od 2018 r. ustawodawca ustanowił tutaj reguły obowiązujące we wszystkich samorządach.
Jak wskazują dr Paweł Drembkowski i dr hab. Patrycja Joanna Suwaj (komentarz do ustawy o samorządzie gminnym, Legalis) Najstarsza inicjatywa uchwałodawcza dopuszczająca udział w procesie legislacyjnym pochodzi z 1991 r. z Torunia, a według badań Fundacji Masz Głos i Fundacji Batorego pn. „Narzędzia partycypacji lokalnej w Polsce w latach 2014–2017” tylko 19% gmin zawarło wówczas w swoim statucie regulacje dotyczące obywatelskiej inicjatywy uchwałodawczej.
Czytaj też: Budżet obywatelski. Jakie są przepisy i czy można zaskarżyć do sądu?
Kto może wystąpić z obywatelską inicjatywą uchwałodawczą?
Grupa mieszkańców musi liczyć: sto osób w gminie do 5 tys. mieszkańców, dwieście osób w gminie do 20 tys. mieszkańców i trzysta osob w większych gminach (w tym w miastach na prawach powiatu).
W powiecie do 100 tys. mieszkańców z inicjatywą wystąpić musi co najmniej 300 osób, w powiecie większym co najmniej 500 osób. W województwie to w każdym wypadku tysiąc osób.
Projekt jest składany przez komitet inicjatywy uchwałodawczej, który ma prawo wskazywać osoby uprawnione do reprezentowania komitetu podczas prac rady gminy (rady powiatu, sejmiku województwa).
Rada gminy (rada powiatu, sejmik województwa) musi określić: szczegółowe zasady wnoszenia inicjatyw, zasady tworzenia komitetów, zasady promocji inicjatyw, formalne wymogi dla projektów.
Jak jednak wskazał Wojewódzki Sąd Administracyjny w Olsztynie (wyrok z dnia 15 października 2019 r. sygnatura akt II SA/Ol 568/19) rada nie może przy tym ustanawiać ani obowiązku zwrotu wydatków związanych z wykonywaniem inicjatywy uchwałodawczej ani wymogu załączenia do projektu uchwały uzasadnienia ani wskazania źródeł finansowania ani do określenia ram czasowych, w jakich można zbierać podpisy pod projektem.
Czytaj też: Kim są ławnicy w sądach? Kiedy orzekają i jakie mają prawa?
Z jakimi uchwałami można wystąpić?
Można wystąpić wyłącznie w zakresie kompetencji, konieczna jest zatem znajomość przepisów prawa, zwłaszcza administracyjnego. Dla przykładu należy wskazać, głównie dla gminy:
- uchwała o cenach biletów transportu publicznego
- uchwała o zakazie palenia tytoniu
- uchwała o dopuszczeniu spożywania alkoholu
- uchwała o przepisach porządkowych w transporcie publicznym
- uchwała o kierunkach działania wójta/burmistrza/prezydenta (która jednak nie może określać konkretnych działań)
- uchwała ws. ustanowienia użytku ekologicznego lub pomnika przyrody (podlega potem uzgodnieniu z Regionalnym Dyrektorem Ochrony Środowiska)
- uchwała o zasadach przewozu taksówkami
- uchwała ws. cen taksówek
Uchwały mogą stanowić akty prawa miejscowego albo akty kierownictwa wewnętrznego. Nie jest wykluczone również występowanie z uchwałami niewiążącymi, niektóre statuty określają je jako rezolucje, apele lub stanowiska.
Wyraźnie dopuszczone jest występowanie z projektami uchwał ws. przystąpienia do sporządzenia aktów planistycznych, zwłaszcza miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego.
Wykluczone jest występowanie z uchwałami ws. zmiany budżetu, gdyż w tym zakresie inicjatywa przysługuje wyłącznie wójtowi lub zarządowi powiatu/województwa.
Nie można również wystąpić z projektem tzw. uchwały krajobrazowej (uchwała określa zasady i warunki sytuowania obiektów małej architektury, tablic reklamowych i urządzeń reklamowych oraz ogrodzeń, ich gabaryty, standardy jakościowe oraz rodzaje materiałów budowlanych, z jakich mogą być wykonane), chyba że z projektem przystąpienia do jej sporządzenia.
Również wyłącznie wójt, burmistrz lub prezydent mogą wystąpić z projektem uchwały ws. strefy płatnego parkowania. Nie jest jednak jasne, czy dotyczy to również uchwał dotyczących stawek opłat.
Czytaj też: Co można w trakcie ciszy wyborczej i ciszy referendalnej? Doradzamy
Co może zrobić rada albo prezydent?
Jak wskazują dr Drembkowski i dr hab. Suwaj ani przewodniczący rady ani wójt, burmistrz lub prezydent nie mogą sami zdecydować o losie projektu: „Ustawodawca nie przewidział zatem możliwości nieprzedłożenia złożonego projektu pod obrady rady. Organem uprawnionym do decydowania co do losów przedłożonego projektu uchwały w ramach obywatelskiej inicjatywy uchwałodawczej jest wyłącznie rada”.
Wyjątkiem jest brak zebranych głosów mieszkańców. Jak czytamy w komentarzu: „Czynności weryfikujące projekt obywatelski mają charakter materialno-techniczny, a co za tym idzie, powinny zostać dokonane przez pracowników urzędu gminy. Tym samym, uznać należy, iż do zwrotu projektu uprawniony będzie wójt (burmistrz, prezydent miasta), jako dysponent uprawnienia do weryfikacji danych osobowych znajdujących się na liście poparcia, lub uprawniony przez niego pracownik (np. Dyrektor Biura Rady Gminy), jak i przewodniczący rady gminy, jako jej reprezentant (w zależności od regulacji tej materii w danej gminie).”
Rada oczywiście nie musi zgodzić się z projektem, powinna jednak z pewnością go przegłosować.
Autorzy dopuszczają też zgłaszanie autopoprawek, ale w granicach zgłoszonego projektu: „Z pewnością poprawki mogą stanowić modyfikację poszczególnych zapisów, lecz nie mogą one modyfikować ogólnego charakteru uchwały, ani też zmieniać jej przedmiotu.„.
Przykład: Inicjatywa uchwałodawcza we Wrocławiu
Rada Miejska Wrocławia dnia 13 września 2018 r. podjęła uchwałę nr LXII/1464/18 w sprawie szczegółowych zasad wnoszenia inicjatyw obywatelskich, tworzenia komitetów tych inicjatyw, wymogów formalnych, jakim muszą odpowiadać składane projekty oraz zasad ich promocji.
Obywatelski projekt uchwały, zwany dalej projektem, przygotowuje grupa co najmniej 7 mieszkańców Wrocławia, stanowiąca komitet. Komitet wybiera ze swojego grona przedstawiciela oraz zastępcę; oaj mogą złożyć wniosek i reprezentować komitet podczas obrad rady.
Podpisy zbiera się na liście, która zawiera na każdej stronie tytuł projektu oraz imię (imiona), nazwisko, adres zamieszkania i własnoręczny podpis.
Zgodnie z uchwałą do projektu wnioskodawca dołącza uzasadnienie, które powinno zawierać m.in. wskazanie źródła finansowania. Ten przepis jednak budzi wątpliwości pod względem zgodności z zasadmi, wynikającymi ze wspomnianego wyroku WSA w Olsztynie.
Przewodniczący Rady kieruje projekt do prezydenta w celu przeprowadzenia weryfikacji list poparcia pod względem zgodności z rejestrem wyborców, poddania projektu uchwały analizie prawnej i korekty pod względem legislacyjnym. W przypadku stwierdzenia braku podpisów, wyznacza się dodatkowy, siedmiodniowy termin na ich uzupełnienie.
W tym trybie we Wrocławiu przyjęto m.in. uchwałę RM Wrocławia nr XLVIII/1278/22 z dnia 20 stycznia 2022 r. zmieniająca uchwałę nr XLVI/1205/21 Rady Miejskiej Wrocławia w sprawie cen maksymalnych za przewozy taksówkami.
Czytaj też: Jak zarejestrować zmianę statutu stowarzyszenia?
Mobilna Poradnia Prawna Stowarzyszenia Nowoczesnej Edukacji Prawnej
Projekt “Mobilna Poradnia Prawna” realizowany Stowarzyszenie Nowoczesnej Edukacji Prawnej i Wrocławską Poradnię Prawną w ramach projektu „Polskie Inicjatywy Poradnicze” dofinansowanego ze środków Narodowego Instytutu Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w ramach Rządowego Programu Wspierania Rozwoju Organizacji Poradniczych na lata 2023-2033. Operatorami Projektu są: Fundacja Przestrzeń Lokalna, Fundacja Fundusz Lokalny SMK, LGD Stowarzyszanie „Partnerstwo dla Ziemi Niżańskiej”, Stowarzyszanie LGD „TRYGON-Rozwój i Innowacja
