Odpowiadamy na problemy prawne w działalności stowarzyszeń
Fot. tytułowe: Związek Kynologiczny w Polsce Oddział we Wrocławiu / Hipermiasto / CC-BY-NC-SA 4.0.
W ramach działu prawnego czasopisma Hipermiasto, prowadzonego przez Stowarzyszenie Nowoczesnej Edukacji Prawnej dzięki projektowi Mikrograntu (Projekt finansowany przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię z Funduszy Norweskich i Funduszy EOG w ramach Programu Aktywni Obywatele – Fundusz Regionalny) odpowiadamy na pojawiające się pytania dotyczące działalności stowarzyszeń.
Polecamy też osobny tekst o organach stowarzyszeń.
Co nie może być celem działalności stowarzyszenia?
Każdy cel, nawet jeśli jest sprzeczny z prawem. Nie musi to być wcale cel pożytku publicznego, choć najczęściej takie są. Celem może być również zmiana przepisów, w tym zakresie cel nie musi być zgodny z aktualnie obowiązującym prawem.
Katalog celów nie może być jednak otwarty:
Postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie – XXIII Wydział Gospodarczy Odwoławczy z dnia 21 listopada 2017 r. XXIII Ga 1676/17 “Zdaniem Sądu Okręgowego zapis § 7 pkt 10 statutu wskazujący cel stowarzyszenia jako inna działalność określona w statucie, jest na tyle ogólny, iż uniemożliwia nie budzące wątpliwości zbadanie zgodności wskazanych w statucie celów z przepisami prawa.”
Czy stowarzyszenie może skopiować nazwę innego stowarzyszenia?
Nie, nawet jeśli doda nazwę siedziby. Nazwa innego stowarzyszenia stanowi jego dobro osobiste.
Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 25 listopada 1999 r., II CKN 572/98 Nie spełnia wymogu z art. 10 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach (Dz.U. Nr 20, poz. 104), w ten sposób określona nazwa stowarzyszenia, że poza zmianą szyku wyrazów i dodaniem słowa określającego w istocie siedzibę nie różni się niczym od nazwy stowarzyszenia już działającego na terenie Polski.
Czytaj też: Badanie barier prawnych dla organizacji pozarządowych
Czy stowarzyszenie może prowadzić działalność gospodarczą?
Oczywiście tak, pod warunkiem wpisu do rejestru przedsiębiorców. Dochód z takiej działalności musi służyć realizacji celów statutowych
Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 27 października 2015 r., II GSK 2019/14 Okoliczność, że stowarzyszenie jest zrzeszeniem o celach niezarobkowych, w myśl art. 2 ust. 1 ustawy o stowarzyszeniach nie oznacza, że nie może ono prowadzić działalności gospodarczej według ogólnych zasad określonych w odrębnych przepisach, przy czym dochód z działalności gospodarczej stowarzyszenia musi służyć realizacji celów statutowych i nie może być przeznaczony do podziału między jego członków, zgodnie z art. 34 tej ustawy.
Czy stowarzyszenie w likwidacji może zaskarżać decyzje do sądu administracyjnego?
Nie, o ile nie ma to związku z procesem likwidacji.
Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Rzeszowie z dnia 19 stycznia 2017 r., II SA/Rz 245/16 Stowarzyszenie w likwidacji nie powinno inicjować nowych spraw, które nie pozostają w związku z procesem wygaszania jego działalności, z likwidacją. Czynności likwidatora powinny bowiem koncentrować się na zakończeniu działalności stowarzyszenia, a nie na podejmowaniu nowej niezwiązanej z procesem likwidacji, którego zakończenie w ten sposób tylko oddala się w czasie.
Czytaj też: Badanie barier prawnych dla organizacji pozarządowych
W jakim czasie można uchylić uchwałę stowarzyszenia?
Sąd na wniosek organu nadzoru (starosta lub wojewoda w przypadku stowarzyszeń jednostek samorządu terytorialnego) lub prokuratora może orzec o tym w każdym czasie.
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 kwietnia 2015 r., II CSK 392/14 Zgodnie z art. 29 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 roku – Prawo o stowarzyszeniach sąd na wniosek organu nadzorującego lub prokuratora może uchylić niezgodną z prawem lub statutem uchwałę stowarzyszenia. Wniosek podlega rozpoznaniu na rozprawie w postępowaniu nieprocesowym-rejestrowym. Przepis art. 29 ust. 1 pkt 2 ustawy przewiduje tzw. względną nieważność uchwał, polegającą na możliwości uchylenia wadliwej uchwały w wyniku konstytutywnego orzeczenia sądowego. Możliwość żądania uchylenia uchwał stowarzyszenia w omawianym trybie nie została ograniczona terminem; organ nadzoru lub prokurator mają zatem nieograniczoną czasem możliwość wystąpienia ze stosownym wnioskiem.
Czy oddziały, które posiadają osobowość prawną są niezależne od stowarzyszenia?
Nie, nadal obowiązuje je statut stowarzyszenia i uchwały jego organów centralnych. Statut może też przewidywać inne formy nadzoru niż wprowadzenie zarządu komisarycznego, a nawet rozwiązanie oddziału.
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 21 listopada 2007 r., I ACa 906/07 Nabycie osobowości prawnej przez oddział nie oznacza nabycia przez niego pełnej samodzielności. Oddział, po wpisaniu do rejestru, jako osoba prawna, zyskuje zdolność do samodzielnego działania i niezależność w sferze stosunków cywilnoprawnych, jak też praw majątkowych. Nie korzysta jednak z autonomii w zakresie działalności statutowej. Oddziały, jako jednostki organizacyjne stowarzyszenia, składają się na jednolitą i scentralizowaną organizację, w której – będąc osobami prawnymi – stanowią jego wewnętrzne komórki organizacyjne.
Czy stowarzyszenie może posługiwać się cudzym adresem bez zgody?
Nie, narusza to przepisy prawa i jest to przesłanka do rozwiązania tego stowarzyszenia.
Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 29 kwietnia 2005 r., V CK 506/04 Uporczywe i rażące naruszanie własności innej osoby przez bezprawne posługiwanie się jej adresem, ignorowanie wezwań do zmiany tego stanu rzeczy kierowanych przez właściciela nieruchomości oraz organ nadzorujący, a także lekceważenie orzeczenia sądu nakładającego zakaz posługiwania się tym adresem, wypełnia przesłanki określone w art. 29 ust. 3 ustawy Prawo o stowarzyszeniach, co uzasadnia uwzględnienie wniosku o rozwiązanie stowarzyszenia.
Kto ma prawo do interpretacji zapisów statutu?
Przede wszystkim organy stowarzyszenia, co wynika z jego samodzielności (Prawo o stowarzyszeniach, art. 2 ust. 2 : “Stowarzyszenie samodzielnie określa swoje cele, programy działania i struktury organizacyjne oraz uchwala akty wewnętrzne dotyczące jego działalności”). Granicą są jednak przepisy prawa powszechnie obowiazującego.
Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 11 października 1995 r., I PRN 28/95 Prawo do interpretowania przepisów statutu stowarzyszenia służy przede wszystkim jego władzom i organom, zaś do kompetencji nadzorujących działania stowarzyszenia organów administracji i niezawisłych sądów należy ocena, czy interpretacja przyjęta przez organy stowarzyszenia odpowiada obowiązującemu prawu, czy praktyka stosowania przepisów statutu przez stowarzyszenie nie prowadzi do sytuacji, których prawo zaakceptować nie może.
Czytaj też: Budżet obywatelski. Jakie są przepisy i czy można zaskarżyć do sądu?
Jakie ma uprawnienia organ nadzoru?
Organ nadzoru może sam, bez angażowania sądu:
- żądać dostarczenia przez zarząd stowarzyszenia odpisów uchwał walnego zebrania członków (zebrania delegatów);
- niezbędnych wyjaśnień od władz stowarzyszenia.
- może wystąpić o usunięcie niezgodności z prawem lub statutem w określonym terminie
- udzielić ostrzeżenia władzom stowarzyszenia w przypadku niezgodności z prawem lub statutem.
Jaki organ nadzoru jest właściwy?
Starosta (prezydent miasta na prawach powiatu) lub wojewoda (w przypadku stowarzyszeń jednostek samorządu terytorialnego), właściwy dla siedziby stowarzyszenia. Przy czym właściwy dla oddziału (terenowej jednostki organizacyjnej stowarzyszenia), niezależnie od tego czy posiada osobowość prawną, jest organ jego siedziby.
Jakie ma uprawnienia sąd w ramach nadzoru?
Sąd może na wniosek organu nadzoru:
- nałożyć grzywnę za niedostarczenie uchwał lub nieudzielenie wyjaśnień staroście
- udzielić upomnienia władzom stowarzyszenia
- uchylić niezgodną z prawem lub statutem uchwałę stowarzyszenia
- rozwiązać stowarzyszenie, o czym dalej.
Kiedy można rozwiązać stowarzyszenie?
Przede wszystkim jeżeli jego działalność wykazuje rażące lub uporczywe naruszanie prawa albo postanowień statutu i nie ma warunków do przywrócenia działalności zgodnej z prawem lub statutem.
Sąd może już w trakcie procesu wydać zarządzenie o zawieszeniu w czynnościach zarządu stowarzyszenia, wyznaczając przedstawiciela do prowadzenia bieżących spraw stowarzyszenia.
Rozwiązanie stowarzyszenia jest jednak ostatecznością i może nastąpić, gdy działalność jest trwale i uporczywie sprzeczna z prawem. W trakcie procesu sąd może też zobowiązać władze stowarzyszenia do usunięcia nieprawidłowości w określonym terminie i zawiesić postępowanie.
Sąd może również rozwiązać stowarzyszenie liczba członków stowarzyszenia jest mniejsza niż liczba członków wymaganych do jego założenia;
Sąd może rozwiązać stowarzyszenie, gdy stowarzyszenie nie posiada przewidzianych w ustawie władz i nie ma warunków do ich wyłonienia w okresie nie dłuższym niż 12 miesięcy.
Czytaj też: Czy „dokument wewnętrzny” przestanie utrudniać dostęp do informacji publicznej? Przełomowy wyrok NSA
Co gdy dostaniemy grzywnę za niedoręczenie uchwał?
Sąd może zwolnić od grzywny, jeżeli stowarzyszenie niezwłocznie zastosuje się do żądań organu nadzorującego. Stowarzyszenie może o to wystąpić w terminie 7 dni od chwili uprawomocnienia się postanowienia.
Od postanowienia ws. nałożenia grzywny oraz od postanowienia o odmowie zwolnienia od grzywny przysługuje apelacja.
Czy oddział stowarzyszenia ma prawo do uzyskania osobowości prawnej?
Decyduje o tym wyłącznie statut. Może przewidywać w tym zakresie kompetencje zarówno dla oddziału, jak i dla władz stowarzyszenia. To samo dotyczy odebrania oddziałowi osobowości prawnej.
Czy koło gospodyń wiejskich jest stowarzyszeniem?
Nie, choć jest organizacją pozarządową i zrzeszeniem. Nie stosuje się przepisów prawa o stowarzyszeniach, choć pomocniczo można stosować orzecznictwo, w zakresie w którym odpowiednie przepisy są ze sobą zgodne.
Czytaj też: Co można w trakcie ciszy wyborczej i ciszy referendalnej? Doradzamy
Masz pytania? Pisz: prawna.edukacja@gmail.com
Informacja Stowarzyszenia Nowoczesnej Edukacji Prawnej. Treść dostępna na licencji CC-BY-NC-SA 4.0.
Zastrzeżenie: Stan prawny na dzień 19 marca 2024 r. Artykuł przedstawia stan prawny według najlepszej dostępnej wiedzy, jednakże nie zastąpi porady prawnej, dopasowanej do konkretnych rozwiązań.
Projekt finansowany przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię z Funduszy Norweskich i Funduszy EOG w ramach Programu Aktywni Obywatele – Fundusz Regionalny.
