Pytania i odpowiedzi o ławników w sądach. Kiedy i jak orzekają?
Fot. tytułowe: Budynek sądów we Wrocławiu / Hipermiasto / CC-BY-NC-SA 4.0.
W ramach działu prawnego czasopisma Hipermiasto, prowadzonego przez Stowarzyszenie Nowoczesnej Edukacji Prawnej dzięki projektowi Mikrograntu (Projekt finansowany przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię z Funduszy Norweskich i Funduszy EOG w ramach Programu Aktywni Obywatele – Fundusz Regionalny) odpowiadamy na pojawiające się pytania dotyczące ławników w sądach.
Czytaj też: Budżet obywatelski. Jakie są przepisy i czy można zaskarżyć do sądu?
Czy ławnicy to przysięgli?
Nie. Przysięgli np. w Stanach Zjednoczonych decydują o winie w procesie karnym. Ławnicy są członkami składu orzekającego na równych zasadach, za wyjątkiem przewodniczenia rozprawie lub posiedzeniu.
W jakich sprawach występują ławnicy?
Skład ławniczy, za wyjątkiem Sądu Najwyższego i niektórych spraw karnych to jeden sędzia i dwóch ławników.
W sprawach z zakresu prawa pracy:
- ustalenie istnienia, nawiązanie lub wygaśnięcie stosunku pracy, o uznanie bezskuteczności wypowiedzenia stosunku pracy, o przywrócenie do pracy i przywrócenie poprzednich warunków pracy lub płacy oraz łącznie z nimi dochodzone roszczenia i o odszkodowanie w przypadku nieuzasadnionego lub naruszającego przepisy wypowiedzenia oraz rozwiązania stosunku pracy,
- naruszenia zasady równego traktowania w zatrudnieniu i o roszczenia z tym związane,
- odszkodowanie lub zadośćuczynienie w wyniku stosowania mobbingu;
W sprawach rodzinnych o:
- rozwód,
- separację,
- ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa,
- rozwiązanie przysposobienia.
- o przysposobienie
W sprawach karnych:
- W sprawach o zbrodnie sąd orzeka w składzie jednego sędziego i dwóch ławników.
- W sprawach o przestępstwa, za które ustawa przewiduje karę dożywotniego pozbawienia wolności (np. zabójstwo), sąd orzeka w składzie dwóch sędziów i trzech ławników.
W Sądzie Najwyższym (dwóch sędziów i jeden ławnik):
- skargi nadzwyczajne
- postępowania dyscyplinarne (sędziów, adwokatów, radców prawnych, lekarzy weterynarii, notariuszy, aptekarzy, rzeczników lekarza weterynarii, pracowników IPN, diagnostów laboratoryjnych, lekarzy, pielęgniarek i położnych, fizjoterapeutów, prokuratorów, komorników).
Czytaj też: Co można w trakcie ciszy wyborczej i ciszy referendalnej? Doradzamy
Kto wybiera ławników?
Rada gminy (miasta) na podstawie liczby określonej przez prezesa sądu. Wyłącznie cała rada może podjąć uchwała, a nie komisja czy zespół opiniujący.
Kandydaci nie muszą być zawiadamiani o sesji rady gminy.
Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Bydgoszczy z dnia 15 września 2020 r., II SA/Bd 1116/19 Ustawa Prawo o ustroju sądów powszechnych nie nakłada na organ uchwałodawczy obowiązku indywidualnego zawiadamiania kandydatów na ławników o terminie sesji, podczas której ma być dokonany wybór ławników do sądów powszechnych.
Ławników do sądów wojskowych (wojskowych sądów okręgowych) wybiera się większością głosów na zebraniach żołnierzy jednostek wojskowych, stacjonujących na obszarze właściwości poszczególnych sądów wojskowych, spośród kandydatów zgłoszonych na zebraniu.
Ławników do Sądu Najwyższego wybiera Senat.
Czytaj też: Ponaglenie ws. nierozpatrzenie wniosku o dostęp do informacji publicznej [WZÓR]
Czy ławnicy mogą przegłosować sędziego?
Tak, gdyż mają większość w składzie orzekającym, za wyjątkiem Sądu Najwyższego.
Np. sąd w Świdnicy uniewinnił mężczyznę oskarżonego o to, że udusił żonę sznurówką. Wyrok zapadł decyzją sądowych ławników, którzy przegłosowali w tej sprawie zawodowych sędziów.
Kto może zgłaszać kandydatów na ławników?
Mogą to robić: po pierwsze prezesi właściwych sądów, po drugie stowarzyszenia, inne organizacje społeczne i zawodowe, zarejestrowane na podstawie przepisów prawa, z wyłączeniem partii politycznych. Należy uznać, że to m.in. koła gospodyń wiejskich, izby gospodarcze, związki zawodowe, organizacje pracodawców. Nie muszą mieć siedziby na terenie gminy.
Po trzecie, prawo takie ma co najmniej pięćdziesięciu obywateli mających czynne prawo wyborcze, zamieszkujących stale na terenie gminy dokonującej wyboru. Nie można jednak tego utożsamiać z prawem wyborczym do radnej rady gminy.
Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Bydgoszczy z dnia 7 sierpnia 2012 r. II SA/Bd 1298/11 “Tym samy nie można uznać za zasadne stanowiska organu, że rejestr wyborców bądź spis wyborców jest uznawany za jedynie wiarygodny spis potwierdzający czynne prawo wyborcze. Prawo o ustroju sądów powszechnych nie precyzuje pojęcia „stałego zamieszkiwania na terenie gminy dokonującej wyboru”, jednakże z pewnością nie można go utożsamiać jedynie z zameldowaniem na terenie gminy na pobyt stały czy czasowy.” “W sytuacji gdy osoba ta, zgłaszając kandydaturę skarżącej na ławnika sądowego wskazała że posiada miejsce stałego zamieszkania na terenie Gminy N., w przypadku gdy organ powziął wątpliwość w tym zakresie należało ją wyjaśnić.”
Czytaj też: Organy w stowarzyszeniu. Odpowiadamy na pytania prawne dotyczące NGO
Kto może zostać ławnikiem?
Osoba, która posiada obywatelstwo polskie i korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich, jest nieskazitelnego charakteru, ukończyła 30 lat i nie przekroczył 70 lat i posiada co najmniej wykształcenie średnie lub średnie branżowe.
Kandydat musi być zatrudniony, prowadzi działalność gospodarczą lub mieszkać w miejscu kandydowania co najmniej od roku oraz być zdolny, ze względu na stan zdrowia, do pełnienia obowiązków ławnika (to stwierdza zaświadczenie lekarskie).
Do orzekania w sprawach z zakresu prawa pracy trzeba wybierać osoby wykazujące szczególną znajomość spraw pracowniczych.
Kto nie może być ławnikiem w sądzie powszechnym?
Ławnikami nie mogą być:
- osoby zatrudnione w sądach powszechnych i innych sądach oraz w prokuraturze
- osoby wchodzące w skład organów, od których orzeczenia można żądać skierowania sprawy na drogę postępowania sądowego – dotyczy to tylko organów kolegialnych, czyli np. nie wójta
- funkcjonariusze Policji oraz inne osoby zajmujące stanowiska związane ze ściganiem przestępstw i wykroczeń – np. strażnicy miejscy
- adwokaci i aplikanci adwokaccy
- radcy prawni i aplikanci radcowscy
- duchowni
- żołnierze w czynnej służbie wojskowej
- funkcjonariusze Służby Więziennej
- radni gminy, powiatu i województwa
Brak rezygnacji z funkcji ławnika w ciągu 3 miesięcy od wyboru powoduje utratę mandatu radnego.
Nie można być ławnikiem jednocześnie w więcej niż jednym sądzie. Przeciwko kandydatowi nie mogą być prowadzone postępowania o przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego lub przestępstwo skarbowe.
Czym jest rada ławnicza?
Rada wybierana jest przez zebranie ławników danego sądu, reprezentuje ich interesy i współdziała z prezesem sądu. Do zadań rady ławniczej należy m.in. podnoszenie poziomu pracy ławników i ich reprezentowanie oraz pobudzanie działalności wychowawczej ławników w społeczeństwie.
Ustawodawca nie powołał jednak formalnych struktur wyższych niż na poziomie sądu.
Czytaj też: Źródła prawa w Polsce: Konstytucja, ustawy, prawo miejscowe, prawo UE…
Ile dni w roku orzeka ławnik?
Ławnik może zostać wyznaczony do udziału w rozprawach do dwunastu dni w ciągu roku. Liczba tych dni może być zwiększona przez prezesa sądu tylko z ważnych przyczyn, a zwłaszcza w przypadku konieczności zakończenia rozprawy z udziałem tego ławnika.
Nie dotyczy to jednak dodatkowych czynności, np. wglądu do akt, podpisu wyroku poza rozprawą, posiedzenia rady ławniczej.
Naruszenie tego przepisu nie jest uchybieniem proceduralnym.
Postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Karna z dnia 23 czerwca 2004 r. IV KK 131/04 Nie stanowi bezwzględnej przyczyny odwoławczej, określonej w art. 439 § 1 pkt 1 Kodeksu postępowania karnego, udział w rozprawie ławnika, który przekroczył wskazany w art. 170 § 1 zdanie 1 Prawa o ustroju sądów powszechnych limit liczby rozpraw.
Czytaj też: Budżet obywatelski. Jakie są przepisy i czy można zaskarżyć do sądu?
Jakie ślubowanie składa ławnik?
,,Ślubuję uroczyście jako ławnik sądu powszechnego służyć wiernie Rzeczypospolitej Polskiej, stać na straży prawa, obowiązki sędziego wypełniać sumiennie, sprawiedliwość wymierzać zgodnie z przepisami prawa, bezstronnie według mego sumienia, dochować tajemnicy prawnie chronionej, a w postępowaniu kierować się zasadami godności i uczciwości.”
Ławnik składający ślubowanie może dodać na końcu zwrot: ,,Tak mi dopomóż Bóg.”.
Prezes sądu wręcza ławnikom zawiadomienie o wyborze i odbiera od nich ślubowanie. Po odebraniu ślubowania prezes wpisuje ławnika na listę i wydaje mu legitymację.
Kiedy można odwołać ławnika z sądu powszechnego?
Mandat ławnika wygasa w razie prawomocnego skazania za przestępstwo bądź wykroczenie, w tym również za przestępstwo lub wykroczenie skarbowe. Rada gminy,stwierdza wygaśnięcie mandatu z tego powodu i informuje o tym prezesa właściwego
Rada gminy, która wybrała ławnika, może go odwołać na wniosek prezesa sądu, w razie niewykonywania obowiązków ławnika, zachowania godzącego w powagę sądu lub niezdolności do wykonywania obowiązków ławnika.
Wniosek jest składany łącznie z opiniami właściwej rady ławniczej oraz kolegium sądu okręgowego.
Przed podjęciem uchwały w sprawie wniosku o odwołanie ławnika przewodniczący rady gminy umożliwia wysłuchanie ławnika i jego udział w posiedzeniu właściwej komisji i w sesji rady gminy, na których taki wniosek będzie opiniowany i rozpoznawany.
Ławnik może zrzec się mandatu z ważnych przyczyn.
W czasie trwania kadencji nie powołuje się ławnika do pełnienia obowiązków w przypadku ujawnienia okoliczności, które nie pozwalały na jego wybór, wszczęcia postępowania o odwołanie ławnika oraz wszczęcia przeciwko ławnikowi postępowania o przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego lub przestępstwo skarbowe.\
Czy udział ławników w postępowaniach sądowych ma podstawę w Konstytucji?
Tak, w art. 182 Konstytucji: “ Art. 182 Udział obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości określa ustawa.”
Ile trwa kadencja ławników w sądzie powszechnym?
Kadencja ławników sądów okręgowych i rejonowych trwa cztery lata kalendarzowe następujące po roku, w którym dokonano wyborów. Tylko mandat ławnika wybranego w wyborach uzupełniających wygasa z upływem kadencji. Obecnie trwa kadencja 2024-2027.
Po upływie kadencji ławnik może brać udział jedynie w rozpoznawaniu sprawy rozpoczętej wcześniej z jego udziałem, do czasu jej zakończenia.
Kim są ławnicy dodatkowi?
Prezes sądu może zarządzić przydzielenie dodatkowego ławnika do sprawy, jeżeli istnieje prawdopodobieństwo, że będzie ona trwać dłuższy czas.
W razie potrzeby można przydzielić dwóch ławników dodatkowych wskazując kolejność, w której będą oni wstępować do udziału w naradzie i głosowaniu.
Ławnik dodatkowy bierze udział w naradzie i głosowaniu, jeżeli jeden z ławników nie może uczestniczyć w składzie sądu.
Czytaj też: Czy „dokument wewnętrzny” przestanie utrudniać dostęp do informacji publicznej? Przełomowy wyrok NSA
Masz pytania? Pisz: prawna.edukacja@gmail.com
Informacja Stowarzyszenia Nowoczesnej Edukacji Prawnej. Treść dostępna na licencji CC-BY-NC-SA 4.0.
Zastrzeżenie: Stan prawny na dzień 19 marca 2024 r. Artykuł przedstawia stan prawny według najlepszej dostępnej wiedzy, jednakże nie zastąpi porady prawnej, dopasowanej do konkretnych rozwiązań.
Projekt finansowany przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię z Funduszy Norweskich i Funduszy EOG w ramach Programu Aktywni Obywatele – Fundusz Regionalny.
